|
مروري بر كتاب
مارکسیسم در بحبوحه بحران جهان‌گستر اجتماعی، آشکارا توان حرکت خود را از دست داد و تقریبا در همه جا به‌عنوان نظریه‌ای منسوخ طرح شد. سیریل اسمیت قصد دارد با پیش کشیدن این بحث که سنت مارکسیستی ایده اساسی درباره انسان را کنار گذاشته است، آثار مارکس را به شان درخور آن بازگرداند. اسمیت به آزمودن افکار لنین و ترتسکی نیز می‌نشیند و از اختلاف‌هایی که از کائوتسکی و پلخانف سرچشمه گرفته، پرده برمی‌دارد. آیا مارکس؛ همان مارکس که می نوشت، فکر می کرد، سازمان می داد و... خلاصه: همان «مارکس اصلی» از «مارکس بودن» پشیمان گشته است؟ آیا آن تصوری که ما از او داریم، مارکسیست ها برای مان تدارک دیده اند؟ گویی روایت مارکس، فقط به واسطه مارکسیست ها امکان داشته است، چندان که روایت هگل به واسطه مارکس؛ البته به قول «پوپر». سیریل اسمیت، در کتاب «مارکس و هزاره نوین» به سختی در تلاش است تا مارکس را از دست «مارکسیست ها» نجات دهد: از دست انگلس، لمین، پلخانف، کائوتسکی، تروتسکی یا استالین: «آنانی که مارکس را دفن کردند». او در سه فصل پایانی کتاب کوشیده تا نشان دهد، مساله انسانیت، که از جوانی تا پیری، مولفه راهبردی ذهن مارکس بوده است، چه ابعاد و مشخصاتی در دستگاه مارکس یافته است: آنچه به کوتاهی می توان انسانیت همبسته یا اجتماعی خواند. این مساله گنجی بوده که مارهای فراوان بر آن خوابیده اند. «... مارکس در تمام عمر خود کوشید کشف کند که چگونه انسان ها می توانند به طریقی که در خور طبیعت آنها باشد، زندگی کنند، اما هیچ کس به این نکته توجهی نکرد، نام او کارل مارکس بود» . اصلا دقت کرده اید، ماد و مارکسیست چه قرابتی با هم دارند؟ اگر سیریل اسمیت، فصل دوم کتاب «مارکس و هزاره نوین» را ادامه می داد، دقیقا به چنین اماره ها و قرابتی نیز دست می یازید، فصل دوم به پایان می رسد و او ناچار عنان قلم را در (زم مارکسیست ها) نگه می دارد. از اسمیت و با ترجمه فاتح رضایی، کتاب دیگری (کارل مارکس و خودآفرینی انسان) را هم پیش تر خوانده بودیم. آنجا نیز مترجم متذکر شده بود: «فروپاشی شوروی»، بازخوانی مارکسیسم را لازم آورده است. «اسمیت، فیلسوف تروتسکیست اسبق هم پس از فروپاشی سر از لاک بیرون آورده و می خواهد افکار فلسفی مارکس را که از نظر او جوهره اندیشه های سوسیالیستی او [است]، بازخوانی کند و انبوهی از خزعبلات را که امروزه تحت نام انواع مارکسیسم رایج است، بپالاید» فروپاشی در «ترمینولوژی بازخوانی مارکسیسم»، شاه لغت است. فروپاشی در تقویم بازخوانی، سرآغاز است. دقیق تر: در ایدئولوژی بازخوانی و در سخن چیره بر نقد چپ گرایانه مارکسیسم دهه ۹۰ قرن بیستم و آغاز قرن بیست ویکم، دالی اعظم است. پیش فرضی است که بازخوانی بر آن بنا می شود. چنین مرجعی در گفتار بازخوانی، مقدس است. حتی اگر وقتی حرف از فروپاشی می شود، لب ها گزیده شود یا سرها افکنده، اما برای انسجام هویتی «بازخوانی» لازم است که فروپاشی همواره همچون استارت بازخوانی به رسمیت شناخته شود. فروپاشی، لاک های بسیاری را شکست، سرهای فراوانی را به سنگ کوبید و حجم قابل توجهی فولاد را ذوب کرد. در گام اول اما باید رویاروی این خوش باشی پیچیده در تظاهر به «شکفتن استعدادهای فروخفته» پس از فروپاشی بلوک شرق ایستاد. فروپاشی البته سبب نشد بسیاری به این فکر افتند که یا: سوسیالیسم قرن ۲۰، از اساس ایراد داشته است؛ یا: فلسفه برابری طلبی، ذاتا معیوب است؛ یا: حداقل این استالینیسم بوده که سوسیالیسم را منحرف ساخته است. از سوی دیگر، فروپاشی البته هنوز برای بسیاری چپ های سنتی، حکم ترومایی دارد که هنوز رمزگشایی نشده است و آنها هم باور ندارند که روزی باید به این رمزگشایی تن در دهند: آنها هنوز اصرار دارند که بازخوانی مارکسیسم کار «هرخری» نیست و تا روزی نیاید که همه آگاهی ها، همه توانایی ها و امکانات برای این کار حاضر نباشد، بازخوانی، کاری است سبک سرانه و خام دستانه «مگر کشک است که ۷۰ سال اندیشه و عمل انقلابی سوسیالیستی را یک نفر و یکجا بنشیند و نقد کند؟!» در این منظومه نقد یک تجربه جمعی انسانی، به شناسایی شیء آزمایشگاهی فروکاسته می شود که نیاز دارد دانشمندان و ابزارهای دقیق روز مهیا باشند تا آن را واکاوند، غافل از اینکه نه تنها هر مطالعه انسانی، لاجرم آمیخته است به پیش داوری ها و احساسات نادقیق، بلکه نقد تجربه ای چون مارکسیسم، الزاما از مسیری جز درآمیختگی حس و دقت، شک و یقین نخواهد گذشت. تجربه ای که خودش از دل این درهم آمیختگی سر برآورده است....
|
