|
مروري بر كتاب
دو گفتار ادبی پیرامون زندگی و خلاقیت ...وسی تبریزی یا علیجان قوسی تبریزی شاعر سده هفدهم میلادی اهل ایران که از شاعران مشهور آذربایجانی‌زبان به شمار می‌رود. دو نسخه از دیوان ترکی آذربایجانی قوسی تبریزی در موزه بریتانیا و موزه تفلیس گرجستان نگهداری می‌شود. ... در اوايل دهه‌ي پنجاه يكي از شاخه‌هاي فعاليت ادبي دكتر صديق، معطوف به تأليف و يا ترجمه‌ي شرح احوال شاعران كلاسيك آذربايجان بود كه در اين راستا شرح حال نظامي گنجوي ( اثر برتلس) و شرح حال خاقاني شرواني ( مستخرج از كتاب تاريخ ادبيات آذربايجان تأليف آكادمي علوم جمهوري شوروي آذربايجان) چاپ شد. كتاب حاضر نيز از همين مجموعه برگزيده شده و به فارسي روان ترجمه گرديده است.
نمونه‌هاي اشعار دو شاعر فوق، به دليل ممنوعيت انتشار متون تركي در انتهاي كتاب آورده شده است. آنچه در این مجموعه می‌خوانید، برگردان دو گفتار ادبی برگزیده از تاریخ و ادبیات آذربایجان، چاپ آکادمی علوم آذربایحان شوروی است. گفتار اول پیرامون شاعری است «قوسی» نام که از پیروان مکتب تغزل محدبن‌سلیمان فضولی در تاریخ ادبیات آذربایجان به شمار است.
قوسی را شاعر شکایات و فریادها نام می‌دهند. ویژگی شعر شکوایی او صمیمیت و سادگی است. فریادهایش از دل کنده می‌شود و هیجانات قلبی حساس را بازگو می‌کند.
گفتار دوم پیرامون خلاقیت ادبی و فلسفی میرزا شفیع واضح متفکر و ادیب آذربایجان در قرن گذشته و استادِ میرزا فتحعلی آخوندزاده است.
نویسندگان هر دو گفتار از استادان اویات شناس و محقق تاریخ ادبی آذری و در رشته‌ی تحقیق خود صاحب نظر و مو شکاف هستند. امید که این جزوه در دادن شناخت علمی از این دو شاعر کلاسیک آذری نقشی داشته باشد.
قوسی تبریزی ؛ زندگانی
خلاقیت ادبی قوسی تبریزی، در دوره‌ی کلاسیک تاریخ ادبیات آذری، جای والا و پر اهمیتی دارد. مرده‌ریگ بدیعی وی، در شناخت دیدگاه‌های هنری، سیاسی و فلسفی دورانی خاص نیز، کمک شایان توجهی به ما می‌کند. هنروری‌های ماهرانه‌ی قوسی تبریزی و ایده‌های والای بشری موجود در شعرش، سبب آوازه‌ی او در میان ملل همجوار نیز گشته است.
تاکنون دو دستنویس از آثار این شاعر به دست آمده است. نخستین در موزه‌ی بریتانیای انگلستان و دومی در موزه‌ی دولتی جمهوری گرجستان شوروی نگهداری می‌شود. دیوان نخستین از آغاز و انجام چند ورق افتادگی دارد، اما دومی کامل است. دو نسخه‌ی دیگر از دیوان او در دست بوده که تاکنون پیدا نشده است. یکی از اینها از آن فریدون کؤچرلی و دیگری در دست محمد علی تربیت بوده است.
فریدون کؤچرلی در کتاب «مواد تاریخی ادبیات آذربایجان»، نمونه‌هایی از غزل‌های او را داده و سلمان ممتاز نیز پاره‌یی از شعرهای او را چاپ کرده است.در این کتاب، 62 غزل، یک مخمس، چند رباعی و مفردات آمده است. این همه، بخش ناچیزی از دیوان او را در بر می‌گیرد.
بسیاری از تذکره‌نگاران فارسی، هندی و آذری، پیرامون قوسی تبریزی سخن گفته‌اند. ولی از آنجا که گفته‌های آنان پیچ در پیچ است، شناخت زندگی قوسی دشوار می‌نماید. و این همه، مانع دادن تصویر روشنی از شخصیت شاعر می‌شود. پروفسور ح. آراسلی که همه‌ی منابع موجود در پیرامون زندگی و شخصیت او را بررسی کرده است، احتمال می‌دهد که سه تن قوسی بوده‌اند: پدر، پسر و نوه. و هرسه تخلص یکسان داشته‌اند.
سام میرزا فرزند شاه اسماعیل ختایی، در «تحفه‌ی سامی» شاعری به نام قوسی تبریزی را به کوتاهی یاد می‌کند.
سپس یک بیت فارسی از او نمونه می‌آورد. لازم به یاد‌آوری است که همه‌ی شعرهای موجود در دو دیوان نام رفته در بالا، به آذری سروده شده و از نظر هنر بدیعی در مرتبه‌ی والایی قرار دارند. در این شعرها، به «قافیه‌ی نادرست» برخورد نمی‌کنیم. پس آن قوسی که سام میرزا او را می‌شناساند، سراینده‌ی این دو دیوان نیست.
|
