تاريخ تذكره هاي فارسي ؛ دو جلدی
نويسنده: احمد گلچين معاني
ناشر: سنايي
زبان كتاب: فارسي
تعداد صفحه: 1760
اندازه كتاب: وزیری جلد سخت - سال انتشار: 1363 - دوره چاپ: 2
کد کتاب: 113413

امتیاز آی کتاب به این کتاب:

امتیاز دهی به این کتاب:

مروري بر كتاب

روکشدار

واژة تذکره معانی گوناگون دارد، از جمله : به یادآوردن ، یاد کردن ، یادآوری ، آنچه موجب یادآوری شود، وسیلة تذکر، یادگار و غیره (ابن منظور، ذیل «ذکر»؛ دهخدا، ذیل ماده ). کتابهای گوناگونی در موضوعات مختلف و با عنوان تذکره ، به عربی و فارسی ، وجود دارد و به نظر می رسد که مؤلفان آنها در انتخاب این واژه برای عنوان کتاب ، به معنای آن (یادآوری ) التفات داشته اند.

این واژه برای کتابهای شرح حال صوفیان و خطاطان و علما و از همه بیشتر شاعران و ادیبان به کار رفته به طوری که بتدریج اصطلاحی برای کتابهای شرح حال شاعران شده است (برای نمونه رجوع کنید به دهخدا، ذیل «تذکره »). این واژه در عنوان بسیاری از کتابهای عربی با موضوعات گوناگون دیده می شود که برخی از آنها عبارت اند از: تذکرة ابن المعتز (متوفی 296)، تذکرة الخواص از سِبط ابن جوزی (متوفی 654) و تذکرة النبیه فی ایام المنصور و بنیه از ابن حبیب حلبی که به سبب دربرداشتن شرح زندگانی امیران و بزرگان اهمیت فراوانی دارد

تذکره نویسیِ فارسی . تا پیش از سدة هفتم ، سرگذشت شاعران و نمونة شعر آنان به طور پراکنده در برخی آثار تاریخی و جغرافیایی و ادبی ، نظیر چهارمقالة نظامی عروضی (تألیف ح 550) و آثارالبلاد و اخبارالعباد زکریای قزوینی (متوفی 682)، ذکر می شد. در اوایل سدة هفتم ، محمد عوفی لباب الالباب را تألیف کرد که قدیمترین تذکره ، مشتمل بر شرح حال شاعران ، است .

نخستین کتابهای فارسی که در عنوان آنها کلمة تذکره ذکر شده ــ از جمله تذکرة الاولیاء *عطار در شرح احوال اولیا و مشایخ تصوف و رسالة آغاز وانجام معروف به تذکره تألیف نصیرالدین طوسی (متوفی 672) در بارة معاد ــ «تذکره » به مفهومی که بعدها در ادب فارسی رایج شد (کتابی در شرح حال شاعران )، نبودند (برای اطلاع بیشتر در بارة دیگر آثار از این نوع رجوع کنید به نقوی ، ص 784ـ 786).

قزوینی (عوفی ، مقدمه ، ص و ـ ح ) از کتابی با عنوان مناقب الشعراء تألیف موفق الدین ابوطاهر خاتونی * ، از رجال دورة محمدبن ملکشاه (متوفی 511)، نام برده است که این اثر در دست نیست تا بتوان در بارة آن داوری کرد، اما نجم الدین ابوبکر محمد راوندی ، از نویسندگان اواخر قرن ششم ، آن را مرقع گونه ای دانسته است (ص 57). اشارة دولتشاه سمرقندی در تذکرة الشعراء * (تألیف 892؛ ص 35، 66) به این کتاب ، نشان می دهد که مناقب الشعراء دست کم تا قرن نهم شناخته شده بوده است .

پس از لباب الالباب ، تذکرة الشعراء سرمشق تذکره نویسان شد. محمدطاهر نصرآبادی برای نخستین بار واژة تذکره را به معنای شرح حال شاعران در عنوان اثر خود، تذکرة نصرآبادی * (تألیف 1083ـ1090)، به کار برد ( رجوع کنید به ص 2). این تذکره مشتمل بر شرح حال شاعران و نمونة اشعار آنان است .

تذکره ها غالباً از مقدمه و متن اصلی و خاتمه تشکیل می شوند. متن اصلی که در بر دارندة اطلاعات زندگینامه ای است ، فصل بندیهای متنوع و ویژه ای دارد و تذکره نویسان در نامگذاری آنها گاه از تعابیر ادبی و کنایی بهره جسته اند، مثلاً نام فصلهای آتشکدة آذر بیگدلی (تألیف 1174)، مجمر، شعله ، اخگر و شراره است و فصلهای شبستان تألیف مدرسی یزدی (متخلص به شهلا) در 1274ـ1277، خلوتخانه ، هنگامه ، آستانه و ایوان نام دارد (نقوی ، ص 38ـ40؛ منزوی ، ج 11، ص 747؛ گلچین معانی ، ج 1، ص 244، 250ـ 255). عنوان مدخل در تذکره ، نام یا تخلص شاعر است و ترتیب مدخلها یا تاریخی است مانند طبقات شاهجهانی تألیف محمدصادق خان دهلوی در 1045 و مرآت الخیال تألیف شیرعلی خان لودی در 1102، یا الفبایی است مانند خزانة عامره تألیف آزاد بلگرامی در 1176. در برخی تذکره ها نیز هیچگونه نظم خاصی وجود ندارد (منزوی ، ج 11، ص 745ـ746، 760ـ761، 881).

در پایان زندگینامة هر شاعر، نمونه ای از اشعار او به انتخاب تذکره نویس می آید و بدین ترتیب ذوق ادبی تذکره نویس نمایانده می شود. در واقع ، شهرت و برتری برخی تذکره ها به سبب حُسن انتخاب نمونه های شعری است ، مانند بتخانه تألیف ملامحمد صوفی مازندرانی در 1010، و ریاض الشعراء والة داغستانی (همان ، ج 11، ص 752ـ753؛ گلچین معانی ، ج 1، ص 590، 650ـ 666). در مقابل ، بعضی تذکره نویسان به سبب انتخاب نمونه های ضعیف ، به بی ذوقی معروف شده اند، مانند حسین نوای همدانی مؤلف تذکرة نوا

...

كتاب هايي در اين زمينه       فهرست کتاب های این گروه