شاهنامه آخرش خوش است
گروه: ضرب المثل

كساني كه بدون مطالعه و مداقه دست به كاري زنند هر چند در تشخيص خويش مومن بوده به حسن ختام عمل و اقدام اعتقاد داشته باشند. مع الذكر بر افراد تيز بين و دورانديش پوشيده نيست كه عجله و شتابزدگي هرگز به نتيجه نمي رسد و عجول و شتابزده چون اسب تيزتك يكروز با سر سقوط خواهد كرد . به همين جهت در قضاوت عجله نمي كنند و عامل را به دست زمان مي سپارند زيرا به خوبي مي دانند كه: شاهنامه آخرش خوش است.


اين عبارت مثلي در بدو امر براي هر محقق كنجكاوي ايجاد شبهه مي كند كه مگر كتاب شاهنامه در آخرش چه دارد و چه نقاظ ضعفي در اين شاهكار ادبي جهان يافت مي شود كه از آن به صورت ضرب المثل استفاده مي كنند؟ شاهنامه فردوسي كتاب ارزنده اي است كه هر ايراني پاك نژاد آن را به خوبي مي شناسد. كتاب شاهنامه چه از نظر كميت و چه به لحاظ كيفيت از شاهكارهاي ادبي جهان به شمار مي رود.


حكيم ابوالقاسم فردوسي با نظم و تدوين شاهنامه اساس ادب و مليت ايران را پي ريزي كرد و اسامي تمام بزرگان و نامداران دوران باستاني را در جريده روزگار ثبت كرده است چنان كه خود گويد:
چون عيسي من اين مردگان را تمام
سراسر همه زنده كردم به نام


اگر شاهنامه با تحمل رنج سي ساله دهقان زاده طوس به وجود نمي آمد بي گمان تمام آثار و معالم تاريخي اسلاف و نياكان ما دستخوش سيل حوادث مي شد و بعيد نبود كه ما نيز اكنون مانند ملل آفريقاي شمالي و بعضي از كشورهاي خاورميانه به لسان عربي متكلم مي بوديم و لغات و كلمات شيرين پارسي را جز در كتابخانه ها و لابلاي كتب قديمه اگر با آن آب تعصب و جهالت شسته نشده باشد- نمي توانستيم بيابيم. ولي متاسفانه اختلاف عقيده مذهبي و نژادي فردوسي و سلطان محمود غزنوي و سعايت ساعيان و حاسدان و تنگ نظران موجب نقض عهد گرديد و درهم به جاي دينار داد.


اما ريشه تاريخي ضرب المثل بالا از آن سرچشمه گرفته است كه نقل شده فردوسي پس از سرودن هجانامه مورد بحث موفق گرديد يك نسخه از هجانامه را به وسيله دوستان و طرفداراني كه در دستگاه سلطنت محمود غزنوي داشت مخفيانه به آخر شاهنامه موجود در كتابخانه سلطنتي الحاق و اضافه نمايد و همين عمل موجب شده است بعد ها كه از شاهنامه كتابخانه سلطنتي به وسيله نساخان و خطا طان به منظور تكثير و توزيع نسخه ها بر مي داشته اند قهرا آن هجانامه آخر شاهنامه را هم مي نوشته اند.

با اين توصيف اجمالي كه صحت و سقم آن بر عهده راويان اخبار است سابقا هر كس شاهنامه مطالعه مي كرد چون مكرر به مدح و ستايش از سلطان محمود غزنوي برخورد مي كرد به گمان خود همت و جوانمرداني سلطان را كه مشوق فردوسي در تنظيم شاهنامه گرديده است از جان و دل مي ستود و بر آن همه عشق و علاقه به تاريخ و ادب ايران آفرين مي گفت! بي خبر از آنكه شاهنامه آخرش خوش است زيرا وقتي كه به آخر شاهنامه مي رسيد و منظومه هجاييه را در آخر شاهنامه قرائت مي كرد تازه متوجه مي شد كه محمود غزنوي نسبت به سلطان ادب و مليت ايران تا چه اندازه ناجوانمردي و ناسپاسي كرده است.


به همين جهت هر كس در ازمنه گذشته به قرائت شاهنامه مي پرداخت قبلا به او متذكر مي شدند تا زماني كه كتاب را به پايان نرسانده باشد و در قضاوت نسبت به سلطان محمود غزنوي عجله نكند زيرا شاهنامه آخرش خوش است يعني در آخر شاهنامه است كه فردوسي محمود غزنوي راه به خواننده كتاب مي شناساند و با اين قصيده هجاييه حق ناسپاسي و رفتار توهين آميز را در كف دستش مي گذارد.


بي فايده نيست دانسته شود كه فردوسي براي سرودن شصت هزار بيت شاهنامه نه هزار واژه به كار برده كه فقط چهار صد و نود تاي آن عربي است. واقعه زير را نيز به عنوان حسن ختام اين مقاله نقل مي كند: شاه عباس امر كرد كتاب شاهنامه فردوسي را بنويسند. سه هزار تومان وجه نقد داد كه بعد از اتمام، باقي را كه شصت هزار تومان باشد سطري يك تومان بدهد.



مير سه هزار بيت از شاهنامه نوشته فرستاد و وجه را مطالبه كرد . شاه متغير شده گفت:
« من نخواستم با تو معامله سلطان محمود غزنوي را كه به فردوسي نمود، بنمايم.» مير عماد هم سه هزار بيت را كه نوشته بود سطري يك تومان صفحه به صفحه فروخت و سه هزار تومان شاه را رد كرد. بيچاره فردوسي كه خود در فلاكت و بينوايي مرد ولي خطاط هر بيت او يك تومان لابد به تسعير زمان قاجاريه نه صفويه- مي گرفت! فاعتبروايااولي الابصار. راستي، كنت دو گوبينو مي نويسد« در پايان عمر شنيدن يكي از همين اشعار از دهان كودكي در بازار باعث مرگ فردوسي شد. » آيا حقيقت دارد؟