|
هر گاه كسي براي انجام مقصودش رشوه يا باج و يا به اصطلاح ديگر حق و حساب بدهد از باب تعريض و كنايه مي گويند خر كريم را نعل كرده است يعني متصدي مسئول را راضي كرد و به مقصود رسيد.
بديهي است وقتي كه كريم را بشناسيم و كيفيت نعل كردن خرش را بدانيم ريشه و علت تسميه ضرب المثل بالا به دست خواهد آمد. به طوري كه مي دانيم در قرون اعصار گذشته غالب سلاطين ايران و جها در دربار خود افراد دلقك و مسخره پيشه اي داشتند كه اين دلقكها با حاضر جوابيها و شيرينكاريها بخصوص متلكهاي نيشداري كه به حاضران جلسه مي گفتند شاه را مي خندانيدند و موجب مسرت و انبساط خاطرش مي شدند.
دلقكها مجاز بودند به هر كس حتي شخص شاه هر چه دلشان خواست بگويند منتها به اين شرط كه در بذله گوييها و مسخره گيها نمكي داخل كنند تا لطف سخن از دست نرود و طرف تعرض واقع نشوند. كريم شيره اي قصه ما در تهران ابتدا معاون و نقاره خانه شد و از اداره بيوتات كه نقاره خانه را در اختيار داشت و حقوق و مقرري مي گرفت. كريم به اقتضاي شغلش بر چند دسته از مطربهاي شهر هم رياست مي كرد و از آنها مبلغي دريافت مي نمود.
تحقيقاً معلوم نشد چرا به او شيره اي مي گويند. قدر مسلم اين است كه اهل ترياك و شيره نبوده است بلكه شغل اوليه اش شيره فروشي بوده و يا به مناسبت شيرينكاري در بذله گوييها اين لقب را به او داده اند. شق دوم بايد صحيح باشد زيرا پسرش از نظر وجه مشابهت لقب كريم عسلي را براي خود انتخاب كرده است ولي نتوانست جاي پدر را بگيرد. كريم شيره اي چون در حاضر جوابي و بذله گويي يد طولايي داشت پس از چندي طرف توجه ناصرالدين شاه واقع شد و در دربار و خلوت شاه نفوذ پيدا كرد.
ناصرالدين شاه زياد اهل شوخي نبود بلكه كريم را از آن جهت دلقك دربار كرد تا به اقتضاي موقع و سياست روز بتواند بعض رجال و درباريان متنفذ را با نيش زبان و متلكهايش تحقير و تخفيف نمايد. كريم شيره اي را به مناسبت شغل اوليه اش كه نايب رييس نقاره خانه بود نايب رييس نقاره خانه بود نايب كريم هم مي گفتند.
نايب كريم خري داشت كه هميشه بر آن سوار مي شد و به دربار يا ملاقات دوستان و آشنايان مي رفت.خر كريم به خلاف ساير خرها شكل و ريخت مسخره اي داشت يعني كريم طوري جل و پالان بر پشتش مي گذاشت كه هر وقت سوار مي شد همه از آن شكل و هيئت مي خنديدند. كريم مي دانست به چه كساني بايد متلك و ليچار بگويد. پيداست به كساني كه مورد توجه شاه بودند بي ادبي نمي كرد. درباريان و ساير رجال براي آنكه از نيش زبانش در امان باشند هر كدام باج و رشوه اي به او مي دادند. آنهايي هم كه از اين دلقك بازي خوششان نمي آمد و حاضر نبودند چيزي به كريم بدهند شكايت به ناصرالدين شاه مي بردند.
ناصرالدين شاه قبلاً جريان قضيه و متلك كريم را از آنها مي پرسيد و با صداي بلند قهقهه مي زد. آنگاه در جواب شاكي مي گفت:«به جاي گله و شكايت برو خر كريم را نعل كن!» يعني چيزي به او بده تا از شر زبانش درامان باشي. عبارت بالا در رابطه با همين كريم و خرش از آن تاريخ ضرب المثل شده است.
|
