اصول صحيح ترجمه و امانت
گروه: مقالات عمومي

بحث در مورد اصول صحيح ترجمه و امانت در ترجمه بحث جديدي نيست اما متاسفانه همواره شاهد چاپ كتبي با ترجمه هاي نارسا هستيم كه اقاي ناصر محمدي با طنززيباي خود اشكالات برخي از اين ترجمه ها رابيان كرده اند.در اين مطلب سعي شده است به برخي از علل ضعف ترجمه و مقا لات در اين مورد اشاره شود.
آقاي ابولمحسن نجفي در كتابي تحت عنوا ن(مسئله امانت در ترجمه)2 نوشته اند: در خوب ترجمه كردن يعني نوشتن متني كه....اگر نويسنده زبان مادريش همان زبان مترجم مي بودآن را مي نوشت.چنين ترجمه اي مستلزم دانش، هوش، تخيل و توجه بسيار است.
دركتاب(نگرشي به مسئله امانت در ترجمه)اثر كاظم لطفي پورساعري ميخوانيم: كه نحوه بيان به اندا زه خود پيام اهميت دارد ومترجم بايد نحوه بيان متن مبداء را در متن مقصد منعكس كند. آقاي صالح حسيني در كتاب (( ترجمه امين كدام است))4 معتقدند كه ناتواني ما در ترجمه نمو نه ها يي مانند اشعار سعدي .حافظ وشكسپير به اين سبب است كه از موهبت خلا قيت شاعرانه نصيبي نداريم. به عبا رت ديگر، آيند ساختن يك چيز است وسكندري دا نستن آن چيز ديگر......... آقاي محمد رحيم اخوت در مطلبي تحت عنوا ن(( گذري در بن بست زبان گشايش دربن بشت زبان))5 پس از برسي اشكالات موجود در ترجمه مقالات دكتر محمد رضا نيكفر در باره انديشه هاي هايدگر، به بررسي نارسايي زبان فارسي در رساندن مفاهيم فلسفي مي پردازند:
چند سال پيش با دوستي كه فلسفه خوانده بود و مي كوشيد اثار فلسفي معاصر را به فارسي ترجمه كند.بگو مگويمان شد. آن دوست مي گفت كه زبان فارسي (( ما هيتا)) توانايي حمل مفاهيم فلسفي را ندارند. تصور من اين بود كه خود اين هدف ،(( ماهيتا)) و(( با لقوه)) از استعداد حمل يكي از گو نه هاي معارف بشري بي بهره باشد، سخني نسنجيده و انديشه اي غير فلسفي است. من بر اين باور بودم وهستم كه زبان فارسي به دليل ورزش در ميدان عرفاني ونا ورزيدگي در فلسفه، از توانايي با لفعل فلسفيون بي بهره است. اين زبان نميتواند انديشه فلسفي را تاب آورد. اما استعداد با لقوه وشكوفا نشدۀ فلسفيون را در نهاد اين زبان نمي توان انكار كرد.

به هرجهت اگر من و ان دوست در بود و نبود اين استعداد در خميرۀ زبان فارسي اختلاف داشتيم ، هر دو در اين واقعيت اتفاق نظر داشتيم كه (( اين)) زبان فارسي كه ما اكنون با آن مي انديشيم،براي انديشه فلسفي مي لنگد . ايشان معتقدند يكي از دلايل نا ورزيدگي زبان فارسي در ميدان فلسفه، وزين تر بودن نقش شفاهي ان نسبت به نقش كتبي است.
به جز ترجمه هاي نارسا در زمينه فلسسفه،خانم فرشته مولوي ، عضو هيئت علمي كتابخانه ملي ايران در مقاله اي تحت عنوان (( ضبط اعلام بيگانه به زبان فارسي : تشت زيان بار )) به عدم وجود نظامي استوار و منسجم در ترجمه لغات بيگانه اشاره ميكنند (به عنوان مثا ل آشفتگي كه در ترجمه اسامي خاص وجود دارد) و دلايل وجود اين آشفتگي را مجموعه اي از عواملي ميدانندكه در زير به برخي از آنها اشاره ميشود: تفاوت بنيادي ميان حروف الفباي فارسي و لا تين. كم دانشي ، كم دقتي،سهل انگاري و خود مداري برخي از مولفان ومترجمان.
تغير وتحول زبان بيگانه رايج وغالب در ايران از فرانسوي به انگليسي. ايشان در مقاله خود به برخي از اصول صحيح درباره روش ضبط اعلام اشاره ميكنند: در مقدمه فرهنگ فارسي دكتر معين آورده شده است كه:
الف- در مواردي كه تنوع صور وجود دارد ، صورت اشهد و ارجح برگزيده ميشود.
ب- در مواردي كه تنوع صور مختص زبان حاضر است و سابقه اي از نام در متون قديم فارسي وعربي نيست، و يكي از صور بيان گر تلفظ به زبان اصلي است، صورت اخير اختيار ميشود.
ج- در مواردي كه صورت تثبيت شده در زبان فارسي وجود ندارد، تلفظ اصلي پذيرفته مي شود.
كتاب شيوه نامه ضبط اعلام انگليسي در فارسي اثر دكتر ماندانا صديق نيز در تعيين قواعد براي ترجمه اعلام انگليسي اصول زير را مورد نظر قرار مي دهد:
الف- تلفظ با توجه به مليت.
ب- برگرداندن هر آوا به نزديكترين آوا در زبان فارسي و نوشتن آن حرفي كه در الفباي فارسي براي آن موجود است.
ج- پيروي از قوائد نظام آوايي زبان فارسي.
د- رعايت استثنا مبتني بر تلفظ نا درست مشهور و رايج.

خانم مولوي با جمع بندي كليه اصول ذكر شده در مقاله خود، چنين نتيجه گيري مي كنند: در هر حال دقت در ملاك هاي به كار گرفته شده در كتابهاي نامبرده آشكار مي كند كه روي هم رفته در سطح نظري ضرورت توجه و تاكيد بر تلفظ هر نام خاص در زبان اصلي مورد تا ئيد قرار گرفته و وجود استثناهاي ضبط هاي مأنوس و جا افتاده مورد پذيرش قرار گيرد. به بيان ديگر چشم انداز كنوني حاكي از آن است كه از يك سو گرايش به تغيير كلي تلفظ نام خاص بيگانه يا به اصطلاح فارسي سازي به اتكاي فارسي پرستي يا سنت گرايي، يا نا سيونا ليسم افراطي واز سوي ديگر ،گرايش به كاربرد تلفظ فرانسوي (يا انگليسي) اين گونه نامها كم و بيش رنگ باخته وتمايل به حفظ تلفظ اصلي غلبه فزاينده داشته است.
برخي از پيشنهادات ايشان در جهت رفع مشكلات ترجمه عبارتند از :
-تهيه فهرست تطبيقي ضبط هاي گوناگون اعلام بر اساس منابع معتبر و ايجاد امكان قياس با ضبط منطبق بر ضبط مأ خذ .
- ارائه طرح مقدماتي استاندارد ضبط نامها و اصطلا هاي بيگانه به زبان فارسي.
-دعوت از صاحبنظرا ن به برسي ونقد و سنجش دو جلد اعلام فرهنگ فارسي (اثر دكتر معين) به منظور تأ كيدبر لزوم اقدام به تجديد نظرو ويرايش جامع آن، چه در زمينه باز نگري و رفع كاستي هاي آن در ضبط اعلام و چه در زمينه روز آمد كردن اطلاعات داده شده.
-فراخواندن صاحبنظران به بررسي و نقد و سنجش سه جلد (به ويژه جلد سوم) دايرةالمعارف فارسي با توجه به مقاله هايي كه تا كنون درباره اين دانشنامه نگاشته شده.
-حقيقت ساز مانهايي كه مي توانند در گزينش ضبط درست و مناسب به متر جمان ،نويسندگان وويراستاران ياري رسانند.
به اين ترتيب ، تنها به بخش بسيار كوچكي از كاستي هاي موجود در ترجمه اشاره شد واميد است كه در آينده شاهد بهبود ترجمه ها و رفع اشكالات موجود باشيم.