ني در ادبيات صوفيانه

گروه: نقد و ادبيات
نویسنده: شيما ملكيان
منبع: دكتر قاسم انصاري

اي بانگ ناي خوش سحر
در بانگ تو طعم شكر
آيد مرا شام و سحر
از بانگ تو بوي وفا‌
‌‌ (ديوان كبير/ غزل 34)

فارابي مي نويسد: موسيقي، گاهي لذ٧ت بخش و نشاط انگيز است و زماني انفعالي و احساس انگيز و در لحظاتي خيال را برمي انگيزد. «در ساختمان عصبي آدمي به طور فطري سه انگيزه و سبب مهم٧ براي گرايش به دنياي موزون اصوات و موسيقي وجود دارد كه عبارتند از: شنيدن، خواندن و حركت كردن». هنر شناسان، در ميان هفت هنر، موسيقي را مؤث٧رتر و مهم تر از هنرهاي ديگر مي دانند و برآنند كه اثر آن مستقيم و با سرشت جانداران دمسازتر است شايد سعدي به همين مناسبت گفته است: اشتر به شعر عرب در حالت است و طرب گر ذوق نيست ترا كژ طبع جانوري آورده اند كه: «هرگاه داوود (ع) زبور مي خواند، هيچ كس را طاقت نمي ماند و مردم دست از كار برمي داشتند و به سماع مشغول مي شدند و مرغان و وحوش در برابرش به سماع مي ايستادند.» افلاطون گفته است: «موسيقي براي ادامه ي حيات ضروري است، شما ثقيل ترين روح را در اختيار من بگذاريد، قادرم كه به نيروي موسيقي ثقل و كدورت عارضي را از روان او زدوده، مردي هوشمند و سلحشور به شما تحويل دهم.» در گذشته برخي از بيماران را با موسيقي درمان مي كردند و امروز ثابت شده است كه موسيقي در رشد و طراوت و زيبايي بيشتر گل ها اثر فراوان دارد. هجويري نوشته است: «مي بينم كه چون اشتربان و خربنده ترن٧مي كنند، اندر آن شتر و خر طربي پيدا آيد، و اندر خراسان و عراق عادتي است كه صي٧ادان به شب آهو گيرند، طشتي بزنند تا آهوان آواز طشت شنوند و بر جاي بايستند و ايشان مر او را بگيرند». و… پيش از وي منوچهري دامغاني گفته است:

بسيار بجا و درست گفته اند كه: موسيقي، تركيب الحان و زبان احساس و ترجمان دل است و با شعر پيوندي تنگاتنگ دارد. به همين جهت عرفاي مسلمان بيشترين هم٧ خود را در شعر و موسيقي به كار برده اند و آثاري ارزنده و جاودان به جاي نهاده اند.
ني، از سازهاي بادي است و برخلاف سازهاي زهي، قابل كوك كردن نيست. نايي بايد با دميدن و حركت انگشتان آنچه را مي خواهد و با دستگاه هاي موسيقايي متناسب است به صدا درآورد، از اين رو اين ساز كه قدمتي فراوان دارد و از سازهاي اختصاصي و اختراع ايرانيان است، در تكنولوژي ها مورد استفاده قرار مي گيرد و غم و شادي آدمي را باز مي گويد اعراب پس از آشنايي، با «ني» ايراني ساختمان «قصابه» را بازسازي و نواقص آن را رفع كردند. ني، با اشكال مختلف و نام هاي متفاوت چون: «فايف» و «فلوت» و… در اروپا هم كاربرد فراوان دارد. اين ساز، در صورت و سيرت همانندي هايي با آدمي دارد، به راحتي حمل و در هر كجا و هر زمان كه لازم باشد نواخته مي شود، منحصر به طبقه ي خاص٧ي نيست، همزباني آن با نايي، همدلي ايجاد مي كند و گوش و جان شنونده را مي نوازد. «ابن سينا از موسيقي درماني سخن گفته و تصريح كرده است كه: صداي ني شفاي بيمار حصبه يي را تسهيل و تسريع مي كند.» مولانا جلال الدين مولوي در اثر جاودانه ي خود (مثنوي) توصيه مي كند كه حكايت و شكايت جدايي را از زبان ني، كه از نيستان دور افتاده، بشنويم. شبانان، فراق از يار و ديار را با زبان ني بيان مي كنند و بازتاب آن را به گوش جان مي شنوند. سركار خانم شيما ملكيان كه از بانوان فرهيخته ي كشور است، با مراجعه به بينش از صد منبع و مأخذ معتبر، اين اثر خواندني و نفيس را فراهم آورده و با مهارتي ستودني ابواب و فصول آن را نظم و ترتيب بخشيده است. توفيق روزافزون ايشان را در تأليف آثاري از اين دست از خداوند من٧ان مسألت داريم و سعادت خوانندگان با ذوق اين گونه نوشته ها را آرزومنديم.