وسايل پرگو آدم هاى ساكت
گروه: مقالات عمومي
نویسنده: مهدى جابرى

از كبوتر نامه رسان تا پست الكترونيك؛ از اسب تا سمند؛ از قاطر تا قاره پيما؛ از انتظار وصل تا چت؛ از آن تا اين، تا اينترنت.

آيا تا به حال با خود انديشيده ايد كه شما براى ارتباط با اقوام و آشنايان چه وسايل ارتباطى در اختيار داريد؟ و استفاده از اين وسايل چه تأثيرى بر ميزان ارتباط شما با آنها دارد؟
در روزگاران قديم، وقتى خانواده هاى بزرگ و گسترده با صفا و صميميت در كنار يكديگر زندگى مى كردند، هرگز تصور نمى كردند كه در آينده، فرزندان آنها هر يك به دور از ديگرى، در آپارتمان هاى تك اتاق خوابى مستقر شوند و آن خانواده بزرگ به جورچينى در هم ريخته تبديل شود كه شايد هيچگاه نتوان قطعات آن را در كنار يكديگر قرار داد.
دكتر شهلا كاظمى جامعه شناس مى گويد: امروزه به دليل مسائلى همچون گسترش جوامع، بعد مسافت، شكل گيرى شهرهاى بزرگ، اشتغال و تحصيل فرزندان، افراد خانواده مدت كمى در كنار هم هستند و نوعى تك روى در آنها به وجود آمده است.
اين جامعه شناس با اشاره به ايجاد و گسترش روابط غيرمستقيم از طريق Mail -E، SMS و پرهيز از حرف زدن با ديگران، اين مسأله را براى فرهنگ جامعه مخاطره آميز مى داند و مى گويد: شايد ايما و اشاره، زبان آينده انسان ها براى ارتباط با يكديگر باشد(!)
كاظمى معتقد است كه امروزه تلويزيون يكى از اعضاى مهم خانواده محسوب مى شود و تنوع برنامه ها و كانال هاى ماهواره اى موجب شده است كه هر كس در اتاق خودش به تماشاى برنامه مورد علاقه خود مشغول باشد.
بنابراين به نظر مى رسد در حال حاضر، تلويزيون كانون توجه افراد خانواده است و شايد مهمترين عضو خانواده محسوب شود و تنها عضوى باشدكه در صورت نبودن ، خلأ او احساس شود.
دكتر عليرضا حسينى پاكدهى استاد گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايى، در اين باره مى گويد: ابتداى دهه ۵۰ كه تلويزيون به خانه هاى مردم اروپا راه يافت، اغلب جامعه شناسان معتقد بودند كه اين وسيله ارتباطى از طريق گرد آوردن افراد خانواده در كنار يكديگر به گسترش روابط خانوادگى كمك مى كند، اما مدتى بعد نتيجه معكوس به دست آمد.
اين استاد دانشگاه معتقد است كه پيشرفت و نوآورى در زمينه ارتباطات، علاوه بر تأثيرات مثبت، داراى پيامدهاى نامطلوبى است كه بعدها آشكار مى شود. به اعتقاد او، كسانى كه اين فناورى ها را ابداع مى كنند، همواره در ابتدا مى كوشند كه از جنبه هاى مثبت آن سخن بگويند. بنابراين جنبه هاى منفى را بيان نمى كنند و يا اين كه به طور كلى از اين جنبه ها آگاهى ندارند.
حسينى پاكدهى حجم كلى برقرارى روابط اجتماعى را زمينه اى براى پيشرفت وسايل ارتباط جمعى مى داند كه اين وسايل به گسترش و تقويت روابط غيرمستقيم افراد با يكديگر كمك كرده و مى تواند بر زمان و مكان غلبه كند ولى از طرف ديگر، كاهش روابط رودر رو و عاطفى خانوادگى را در پى دارد.

به اعتقاد اين استاد دانشگاه در اين گونه روابط، افراد به صورت موازئيكى در كنار يكديگر قرار مى گيرند و نه به عنوان انسان هايى با تعامل اجتماعى گسترده تر. بنابراين هر چند انسان ها در كنار يكديگر و حتى در يك خانواده زندگى مى كنند، با اين حال فاصله زيادى از يكديگر دارند و شايد يكى از دلايل اصلى آن، كاهش ارتباط شفاهى افراد با ديگران باشد.
دكتر مصطفى اقليما رئيس انجمن علمى مددكاران اجتماعى ايران به موضوع خانواده در دنياى جديد اشاره ظريفى دارد: در زندگى هاى امروزى كه افراد در خانه هاى۴۰ مترى ساكن شده اند و شبانه روز در خارج از منزل با زندگى ماشينى درگير هستند و فرصتى براى يكديگر نمى گذارند، مفهومى به نام خانواده وجود ندارد و «حرف زدن» بزرگترين آرزوى انسان هاست.
وى معتقد است كه نياز به ارتباط و حرف زدن با ديگران و ممكن نبودن ايجاد روابط صميمى در خانواده ها، موجب شده است كه روزانه صدها هزارنفر با مطبوعات، تلويزيون و راديو تماس بگيرند و به بيان مشكلات و درد دل هاى خود بپردازند و از اين طريق است كه رسانه ها به عنوان روابط عمومى هاى فردى در ايجاد آرامش روانى موقت در افراد مؤثر واقع شده است.
چرا كه اين روابط عمومى ها روزبه روز گسترش مى يابد و خواست هاى تك گرايى افراد را برآورده مى سازد و جايگزينى براى سرگرمى خانواده ها مى شود. وى اشاره مى كند كه در گذشته، خانواده ها به حدى گسترده و داراى روابط مستحكم و پايدار عاطفى بودند كه حتى دورترين بستگان سببى و نسبى خود را مى شناختند. چرا كه در آن زمان خبرى از تلويزيون، راديو و يا اينترنت نبود و مردم مطالب و موضوعات زيادى براى صحبت كردن داشتند.
دكتر اقليما فراوانى مراكز مشاوره را در ايران در سال هاى اخير، از دلايل اصلى نياز انسان ها به صحبت كردن با ديگران مى داند و اشاره مى كند كه ۸۰ درصد خانواده ها دچار طلاق عاطفى شده اند و تنها راه برون رفت از اين بحران، بازسازى مفهوم خانواده از راه برنامه ريزى و اجراى سياست هاى دقيق است كه مى تواند زمان ورود جامعه ايرانى را به جمع جوامع بى احساس غربى به تعويق اندازد.
رئيس انجمن علمى مددكاران اجتماعى ايران، بيشتر روابط ايجاد شده از راه چت، SMS و امثال آن را مفيد و پايدار نمى داند و آن را از كاركردهاى منفى اين نوع وسايل ارتباطى نوين ارزيابى مى كند كه جاى ارتباط مستقيم و شفاهى را گرفته اند.
اميرهوشنگ عباس زاده عضو هيأت علمى گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايى با تأييد اين مطلب مى گويد: وسايل ارتباط جمعى، ارتباط شفاهى افراد را به خصوص در خانواده كاهش داده است و وسايلى همچون راديو به عنوان مونسى براى آنها تلقى مى شود.

به اعتقاد او رسانه به عنوان يك وسيله الكترونيكى، انسان ها را از هم دور كرده است.
از نظر اين استاد دانشگاه، رسانه هاى مكتوب همچون روزنامه ها و مجله هاى گوناگون، نقش چندانى در كاهش ارتباطات افراد با يكديگر ندارند و هنوز از طريق اين رسانه هاى جمعى مى توان به آموزش افراد خانواده براى برقرارى ارتباط مؤثر و عاطفى تر با يكديگر پرداخت.
عباس زاده معتقداست كه وسايل ارتباطى سنتى همچون پست، به مرور زمان كاركرد خود را در تقويت روابط انسان ها از طريق ارسال نامه هاى دوستانه و كارت هاى تبريك ازدست مى دهد و فقط وسيله اى براى حمل محموله ها و كالاها و ديگر خدمات تجارى و ماشينى مى شود. امروز نامه نگارى از طريق پست و ارسال كارت هاى تبريك با امضاى فرد، جاى خود را به SMS هاى خشك و بى روح سپرده است كه بعد از يكى دو روز حذف مى شود و هيچ احساسى را منتقل نمى كند. دكتر شيرين احمدنيا استاد گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايى نيز گسترش ارتباط غيرمستقيم ميان افراد را كاركرد اصلى وسايل ارتباط جمعى نوين مى داند و معتقداست كه انسان ها بايد از اين ظرفيت براى ايجاد دوستى هاى بيشتر و عميق تر با ديگران بهره بگيرند.
وى مى گويد: نبايد به بهانه فقدان اعتماد در فضاى ارتباطى مجازى كنونى، به مقابله با آن برخيزيم، چرا كه اين بى اعتمادى در فضاى ارتباطى غيرمجازى نيز وجوددارد.
احمدنيا ضعف معاشرت را در عصر حاضر ناشى از فشارهاى اقتصادى مى داند و معتقداست كه انسان هاى امروزى همان افراد ديروز با همان احساسات و عواطف و با همان قابليت برقرارى ارتباطات عميق هستند و اين شرايط اجتماعى است كه آنها را در لباس ديگرى ظاهر مى كند.
سعيد مظفرى كارشناس جامعه شناسى مى گويد: در زمان قديم كه مردم مسافت هاى طولانى را براى ديدار يكديگر، با پاى پياده طى مى كردند و يا از وسايل ارتباطى جاندار همچون چارپايان استفاده مى كردند، ارتباطات زنده، جاندار و پايدارى ميان آنها برقرار بود ولى اكنون كه وسايل ارتباطى بى جان و مجازى همچون اينترنت و موبايل رواج يافته، ارتباطات بى جان و ناپايدارى ميان افراد ايجاد شده است.
وى با اشاره به اين كه فضاهاى الكترونيكى، مجالى براى ابراز علاقه انسان ها به يكديگر باقى نگذاشته است، مى گويد: هم اكنون نيز وقتى مردم از وسايل ارتباطى نه چندان مدرن همچون اتوبوس استفاده مى كنند، در آن فضاها بيشتر به يك ديگر احترام مى گذارند ولى وقتى همان مردم در فضاهاى پيشرفته تر همچون قطارهاى برقى قرار مى گيرند، از يكديگر بيگانه تر مى شوند.
در عصر جديد، گويى مسائل و مشكلات اجتماعى و اقتصادى، بشر را به سمتى هدايت مى كند كه از هم ديگر جدا شده و فقط به فكر خويش و مشكلات خود باشد و در اين ميان وسايل ارتباطى به عنوان ابزارى براى سرگرم كردن انسان هاى تنها، آنها را از يكديگر دور مى كند. استفاده نامطلوب بسيارى از افراد از وسايل ارتباط جمعى، موجب شده كه روابط انسان ها كه در قديم براساس هم خونى و دوستى هاى پايدار بوده است، به روابطى تبديل شود كه نتوان آنها را در قالبى معنادار و مثبت گنجاند.
شروع زندگى بشر با عصر سنگ بود كه حتى زبانى هم براى برقرارى ارتباط با ديگران وجودنداشت.بيم آن مى رود كه پايان كار بشر نيز با انسان هاى سنگى باشد كه هيچ رابطه اى را در هيچ فضايى درك نكنند، و آن روز، روز مرگ رابطه هاست.