اگر روزي عابري در خيابان از كنار شما گذشت كه بر روي يقة لباسش روبان قرمزرنگي زده بود، بدانيد كه او براي آگاهي يافتن و آگاهي دادن به مردم دربارة بيماري ايدز فعاليت ميكند. در بسياري از كشورها، نصب روبان رنگي بر روي يقة لباس يا سينة افراد نشان از يك آرمان دارد؛ مثلا ً، روبان صورتي نماد مبارزه با سرطان سينه، روبان سرخ و سفيد و آبي نماد جمهوريخواهان ايرلندي و روبان آبي نماد آزادي بيان در شبكة جهاني اينترنت است. در 1991، 15 نفر از هنرمندان در شهر نيويورك امريكا به سرپرستي پاتريك اوكانل جمعيت ايدز تجمسي (Aids Visual) را تشكيل دادند. آنها بسياري از دوستان خود را در اثر ابتلا به بيماري ايدز از دست داده بودند و ميخواستند با تشكيل اين جمعيت، با به خدمت گرفتن هنر، به نبرد بيماري مرگبار ايدز بروند. اوكانل كه خود به بيماري ايدز مبتلاست بر روي تكتك لباسهايش يك روبان كوچك قرمزرنگ نصب كرده است. او امروز با ايدز زندگي ميكند. هرچند كه اين جمعيت پس از روبان قرمز، نماد بيماري ايدز، تاكنون اثر هنري ديگري نداشته، به اعتقاد اوكانل، روبان قرمز اثر هنري چشمگيري در دوران پستمدرن است. او آرزو دارد كه ايكاش ميتوانست تمام شهرتي را كه براي ارائة طرح روبان قرمز كسب كرده پس ميداد، ولي مرگ دوستان مبتلا به ايدزش را به چشم نميديد. تاريخچة ظهور بيماري ايدز در 1981، 8 مورد وخيم ابتلا به بيماري ساركوم كاپوسي (Kaposi’s Sarcoma) كه نوعي سرطان بدخيم عروقي است، در ميان مردان همجنسگراي نيويورك گزارش شد. اين نوع سرطان نادر است و معمولا ً سالمندان را گرفتار ميكند. همزمان با اين رويداد، شمار مبتلايان بهنوعي عفونت نادر ريوي نيز در نيويورك و كاليفرنيا افزايش يافت. مسئولان بهداشت و درمان امريكا در آن زمان علت شيوع ناگهاني اين دو بيماري را نميدانستند؛ اما امروزه اين دو واقعة پزشكي مصادف با تولد بيماري ايدز در زندگي بشري در نظر گرفته ميشود. طي يك سال، اين بيماري ناشناخته گسترش يافت و، در 1982، AIDS (Aquiried Immune Deficiency Syndrome) به معني سندروم نقص ايمني اكتسابي نام گرفت. رفتهرفته، اين بيماري نه فقط همجنسگرايان، بلكه گروههاي مختلفي از مردم را مبتلا كرد. بيماران هموفيلي و معتادان گروههاي بعدي بودند. در اين سالها، بيماري جديدي در فقيرترين قارة جهان به معضلي جدي تبديل شد. اين بيماري را افريقاييها در زبان بومي اسليم (SLIM) به معني مرگ در نتيجة تحليل تدريجي بدن ميناميدند، به دنبال تحقيقات بيشتر مشخص شد كه اين بيماري همان ايدز است. در 1984، تلاش دانشمندان و محققان براي كشف علت بيماري كشندة ايدز به نتيجه رسيد. گروهي تحقيقاتي به سرپرستي رابرت گالو ادعا كرد كه عامل اين بيماري را شناسايي كرده است. البته اين گفته بهشدت با اعتراض محققان فرانسوي كه ماهها قبل ويروس HIV را شناسايي كرده بودند روبهرو شد. براساس آخرين تحقيقات بر روي ويژگيهاي ژنتيكي ويروس HIV، اين ويروس از تركيب دو ويروس مختلف در شامپانزه بهوجود آمده است. ويروس HIV از ديدگاه علم ويروسشناسي به گروهي از ويروسها تعلق دارد كه در ميمونها بيماريزا هستند. يافتة ژنتيكي مذكور اين نظريه را كه ايدز طي يك قرن گذشته در جنگلهاي غرب افريقا ظهور كرده است، تأييد ميكند. به اعتقاد دانشمندان، انسان براي اولين بار در نيمة اول قرن گذشته در نتيجة شكار و تغذية گوشت شامپانزه، سنتي كه هنوز در افريقا ادامه دارد، به اين ويروس آلوده شده است. بسياري از دانشمندان بر اين باورند كه انتقال ويروس بيش از يك بار اتفاق افتاده است، زيرا انواع متفاوتي از اين ويروس باعث بروز بيماري ايدز در انسان ميشود. جالب آنكه هرچند نخستين مورد ابتلا به ايدز در 1981 در امريكا گزارش شده است، شواهد نشان ميدهد كه اولين قرباني ايدز در اين كشور يك جوان سياهپوست بوده كه در 1969 درگذشته است. در توجيه كشف همزمان اين بيماري در دو نقطة جغرافيايي گفته ميشود كه افزايش تعداد سفرهاي بينالمللي پس از دهة 1960، به گسترش ويروس HIV در نقاط جهان كمك كرده است. ادوارد هوپر، خبرنگار انگليسي، در كتاب خود با عنوان رودخانه نظرية جالبي را دربارة نحوة انتقال اين ويروس از شامپانزه به انسان مطرح كرده است. به ادعاي هوپر، در اواخر دهة 1950، براي توليد نخستين نمونهها از واكسن خوراكي فلج اطفال، 400 شامپانزه شكار شدهاند و استفاده از كلية شامپانزههاي آلوده به ويروس HIV براي توليد واكسن، ويروس را به دستكم يك ميليون نفر از اهالي كنگو، روندا و بوروندي منتقل كرده است. براساس شواهد موجود، محلهاي 28 پروژة توليد واكسن با مكانهايي كه اولين موارد آلودگي به ويروس HIV ثبتشده همپوشاني داشته است. ايدز، سرماخوردگي ساده تا مرگ اگر فرد بالغي دو علامت اصلي بيماري ايدز را همراه با يكي از نشانههاي فرعي داشته باشد، به شرطي كه براي نقص سيستم ايمني بدنش علت مشخصي مانند سوءتغذية شديد و ساير علل شناختهشده وجود نداشته باشد، مبتلا به ايدز است. علائم اصلي اين بيماري شامل كاهش وزن بيشتر از ده درصد و اسهال مزمن بيش از يك ماه است. نشانههاي فرعي آن سرفة پايدار به مدت بيش از يك ماه و عفونت پوستي همراه با خارش و تبخالهاي زونايي است. مجموعة اين علائم در نتيجة نقص سيستم ايمني بدن انسان و رشد عفونتهاي فرصتطلب ايجاد ميشوند. دكتر شيرين افهمي، متخصص بيماريهاي عفوني و گرمسيري و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران، چگونگي استقرار بيماري ايدز در بدن انسان را شرح ميدهد. به گفتة وي، سه تا شش هفته پس از ورود ويروس به بدن علائم سرماخوردگي معمولي به صورت تب، گلودرد، بزرگي غدد لنفاوي، درد مفاصل و عضلات، سردرد، ضعف و بيحالي، بياشتهايي، كاهش وزن، تهوع و استفراغ، اسهال و گاه ضايعات جلدي بروز ميكند. اين دورة بدون درمان پس از گذشت يك تا سه هفته خودبهخود بهبود پيدا ميكند. خطرناكترين مرحلة بيماري دورة بدون علامت HIV است. ويروس هشت تا ده سال بدون ايجاد هيچ علامت باليني مشخصي در بدن شخص باقي ميماند. شخص بهظاهر سالم در اين دوره بيماري را به سايرين منتقل ميكند. بسياري از افراد آلوده به ويروس HIV، بدون اطلاع از آلودگي خود در دورة بدون علامت، تعداد زيادي از افراد در معرض خطر را آلوده ميكنند. در اين مرحله، تشخيص تنها از طريق بررسيهاي آزمايشگاهي انجام ميشود. در مرحلة آخر، بيماري ايدز با عوارضي مانند اسهال بيش از يك ماه، تب طولاني، كاهش وزن بيشتر از ده درصد، تعريق شبانه، خستگي و بيحالي، بزرگي غدد لنفاوي و عوارض عصبي چهرة اصلي خود را نشان ميدهد. در مرحلة نهايي، اين ويروس مرگبار به تماشاي قرباني خود مينشيند و فردي كه دچار ضعف سيستم ايمني شده با يك عفونت ساده ميميرد. عوامل متعددي باعث تسريع بروز مرحلة فعال بيماري ايدز ميشود؛ ازجمله، برخي عفونتهاي ميكروبي و ويروسي، تغذية بد، استفاده از مواد مخدر و الكل، و استرس زياد. راههاي انتقال، در هالهاي از ابهام و شرم راههاي انتقال ويروس HIV در چهار گروه اصلي جاي ميگيرند: 1. تماس جنسي مشكوك ـ همة افراد، مرد و زن، پير و جوان، ثروتمند و فقير، بر اثر تماس جنسي با فرد آلوده به ويروس HIV ممكن است آلوده شوند. اين روش انتقال ويروس 80 درصد از موارد آلودگي در سراسر دنيا را به خود اختصاص داده است. نكتة مهم آنكه ابتلا به ساير عفونتهاي دستگاه تناسلي، بهويژه زخمهايي در اين نواحي، خطر انتقال ويروس HIV در هر بار تماس جنسي را با ضريبي معادل ده تا صد برابر افزايش ميدهد. دكتر مهرناز رسولينژاد، متخصص بيماريهاي عفوني و عضو هيئت علمي دانشگاه تهران، شيوههاي غيرطبيعي تماس جنسي را پرخطر ميداند و دربارة احتمال انتقال ويروس HIV در نتيجة تماس جنسي با اين قبيل روشها هشدار ميدهد: «حتي يك بار تماس جنسي ميتواند باعث انتقال اين ويروس شود، چه از طريق دهان باشد، چه مقعد و چه آلت تناسلي زنانه. در تماس جنسي دهاني، احتمال انتقال ويروس كمتر از روش طبيعي است ولي در تماس مقعدي، اين احتمال حتي از دستگاه تناسلي بيشتر است.» كاندوم وسيلهاي ارزانقيمت و در دسترس است كه سازمان بهداشت جهاني (WHO) براي پيشگيري از انتقال ايدز به دنبال تماس جنسي، استفاده از آن را توصيه ميكند. اما آيا استفاده از كاندوم به معناي به صفر رساندن احتمال انتقال ويروس HIV طي يك تماس جنسي مشكوك است؟ بايد گفت كه خير، در شرايط مطلوب و صحيح استفاده از كاندوم، باز هم خطر ابتلا وجود دارد (در حدود 2 درصد). دكتر بهرام يگانه، رئيس انجمن مبارزه با آسيبهاي رفتاري، توجه به تاريخ توليد و انقضاي كاندوم، آگاهي از روش صحيح استفاده از آن، و جنس كاندوم را در ميزان ضريب اطمينان اين وسيله در پيشگيري از انتقال ويروس HIV مؤثر ميداند و ميگويد: «تراوايي كاندومهاي عادي براي جلوگيري از حركت اسپرمها و تنظيم خانواده مناسب است، ولي اين كاندومها نميتوانند حركت ويروس HIV را مهار كنند. يعني كاندومي كه با هدف تنظيم خانواده استفاده ميشود با كاندومي كه براي جلوگيري از انتقال ويروس HIV بهكار ميرود متفاوت است. كاندومي كه براي اين منظور انتخاب ميشود بايد حداقل يك ميليمتر ضخامت داشته و از جنس پليونيل باشد. كاندومهاي "لاتكس" بهترين نوع كاندوماند.» دكتر رسولينژاد در اين مورد ميگويد: «هميشه درصد پارگي در كاندوم وجود دارد. كاندوم بايد در تمام مدت تماس جنسي استفاده شود، جنس آن خوب باشد و فقط يك بار بهكار رود.» درصورتيكه كاندوم لاتكس در تمام مدت رابطة جنسي بهدرستي استفاده شود، در برابر انتقال ويروس HIV بسيار كارآمد است. در مطالعهاي در اروپا بر روي تعدادي از زوجهايي كه يكي از شركاي جنسي آلوده و ديگري سالم بود، مشخص شد از بين 123 زوجي كه از كاندوم استفاده ميكردند، هيچكدام از شركاي جنسي سالم آلوده نشدند.
|