يادداشتي درباره تي صفر
گروه: نقد و ادبيات
نویسنده: ايتالو كالوينو
منبع: ميلاد زكريا

قبل از هر چيز بگويم كه بي حساب عاشق ايتالو كالوينو هستم. هر چه كه از او خوانده ام بسيار دوست داشته ام و هر چه درباره اش شنيده ام به مذاقم خوش آمده و ديگر اينكه از بچگي هر چيزي را كه مي گفتند «علمي-تخيلي» است مي خواندم. كميت اين قدر كم بود كه نمي شد روي كيفيت شرط گذاشت، تا بعدها كه زبان ياد گرفتم و توانستم سخت گير باشم. به هر حال از ميان شخصيت هاي همه اين كتاب ها، Qfwfq و يون تيخي )قهرمان «سفرهاي ستاره يي» استانيسلاو لم، كه جور جالبي شبيه هم هستند( را بيش از همه دوست مي دارم.

تي صفر را اولين بار پنج شش سال پيش خواندم. در حال ترجمه كمدي هاي كيهاني بودم. شباهت دو كتاب كه آشكار است، ولي تفاوت شان بود كه نظرم را گرفت.

جايي خواندم كه ايتالو كالوينو در دوران كودكي، وقتي هنوز خواندن نمي دانست، كتاب هاي پدر و مادرش را ـ كه گياه شناس بودند و در نتيجه كتاب هايي پر از عكس گياهان و جانوران داشتند ـ برمي داشت و تصاويرشان را تماشا مي كرد و براي شان قصه مي ساخت. توجه داشته باشيد كه اين كار با نگاه كردن تصويرسازي هاي كتاب كودكان فرق دارد، چون اينجا تصاوير به داستاني آماده مرتبط نيستند. اين پايه همان كاري است كه او چهل سال بعد در «كمدي هاي كيهاني» و «تي صفر» )بخش نخست( مي كند. يك بند خشك و موجز كه خلاصه غقسمتي ازف يك نظريه علمي است پس زمينه و فضاي داستان را فراهم مي كند و بعد ناگهان تخيل و ماجرا آغاز مي شود و داستان در اين چارچوب تنيده مي شود و شكل مي گيرد. ويليام ويوًر، مترجم كارهاي كالوينو به انگليسي از اصرار او بر «استفاده از بعضي لغت هاي تازه وارد فني» مي گويد و به نظرم دليل اين اصرار حفظ آن چارچوب اوليه است كه كار همان تصاوير را مي كند. مشخص بودن اين ساختار در متن داستان در عين آسيب نزدن به جريان متن و عدم مغايرت آن با خيالات مجرد و بديع كالوينو، هنر او است و به وضوح بايد تلاش كرد در ترجمه حفظ شود.

ولي نثر كالوينو به جز اين، خاصيت فني ديگري هم دارد كه به خوانش متن مربوط است. نوعي ضرباهنگ يا چند ضرباهنگ كه با هم تركيب مي شوند و مثلاً با كنار هم گذاشتن جملات كوتاه و پي درپي علاوه بر مثلاً القاي پريشاني، تقابل مواد تركيبي و «بلورها» يا توالي قاب هاي متوالي و مرتبط يك داستان كميك استريپ را )در «منشاء پرندگان»( تداعي مي كند.

تي صفر را بسياري حركت كالوينو به سوي رمان نو مي دانند و بازتاب رب گري يه و بيش از همه بورخس را در آن باز شناخته اند. اين رويكرد از اين قرار است كه اگر نوشتن وصف است و وصف با كلمات صورت مي گيرد، چرا كلمات را وصف نكنيم. كلماتي كه كلماتي را وصف مي كنند كه ماجرايي را وصف مي كنند كه در درجه دوم اهميت قرار دارد... اين گذار در بخش دوم كتاب، «پريسيلا» مشخص است كه از سه داستان مرتبط تشكيل شده كه به عشق و مرگ مي پردازند.

اينجا زبان از وسيله به موضوع تبديل مي شود. هرچند راوي اين داستان ها هنوز Qfwfq است، ولي تغيير محسوسي در شخصيت او رخ مي دهد، او به تدريج متفكرتر مي شود و كمتر بازيگوشي مي كند و شوخ طبعي به خرج مي دهد. به جاي يك بند در اول هر داستان، چند قطعه از كتاب هايي از گاليله تا سارتر و باتاي در اول فصل آمده است و در متن مي توان آثاري از صداي اين نويسندگان را بازيافت. در متون كالوينو )نه فقط در تي صفر و كمدي هاي كيهاني( خيلي وقت ها ايهامي در معني و تاويل كلمات هست كه كالوينو آن را عدم قطعيت مشخصه دوران مدرن مي داند.

خيلي سعي كردم اين كيفيات را حفظ كنم، بديهي است كه به خاطر تفاوت زبان نمي توانستم هميشه موفق باشم، ولي در بسياري موارد شد و خيلي برايم راضي كننده بود.


اين تغيير در بخش پاياني كتاب كاملاً به ثمر مي رسد. ديگر خبري از آن بند اوليه نيست و داستان ها در فضايي آشناتر رخ مي دهند. بر خلاف گذشته كه Qfwfq از وضعيتي خوب شروع مي كرد و در نهايت به نوستالژي و اندوه مي رسيد، اينجا وضعيت راوي )كه حتي مشخص نيست خود Qfwfq باشد( از همان اول بد است و تا آخر هم چندان تغييري نمي كند و فقط سير افكار او براي خواننده توصيف مي شود. سه داستان اول تاملاتي در مورد ماهيت زمان، تقدم و تاخر و همزماني اند، داستان آخر «كنت مونت كريستو» براي خودش شاهكار كوچكي است.

داستان ادموند دانته نااميد زنداني و تلاش هاي ناموفق او كشيش فاريا براي فرار با روايت چگونگي نوشته شدن رمان به دست الكساندر دوما و دستيارانش درهم مي آميزد. موضوعات داستان هاي قبلي، درون و بيرون، گذشته ها و آينده هاي ممكن كه همه در قلعه ايف با كلمات كالوينو ساخته مي شود، روي هم منطبق مي شوند. گور ويدال عقيده دارد كنت مونت كريستو بهترين داستان «بورخسي» كالوينو است، ولي بورخسي كه كالوينو در ذهن خود ساخته و نثر منتظم اين دو در موازنه يي ظريف و مبهم با هم يكي مي شود.