جستجو براي:  در 
صفحه کلید فارسی
پ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Back Space
ض ص ث ق ف غ ع ه خ ح ج چ
ش س ي ب ل ا ت ن م ك گ
ظ ط ز ر ذ د ء و . , ژ
       جستجوی پیشرفته کتاب
  05/02/1403
نویسندگان   ناشران   بانک کتاب   فروشگاه
 
 
مدیریت مقالات > افسانه ها و فرهنگ توده

درباره عدد هفت

گروه: افسانه ها و فرهنگ توده

از زمانهاي بسيار قديم عدد هفت عدد محبوب بسياري از اقوام و مخصوص اقوام شرقي بوده است.
اين عدد همواره از تقدمي خاص برخوردار بوده و نشانه اي از يك نظم كامل يا دوره كامل است حتي گفته مي شود كه اين عدد به كمال روح و ماده اشاره دارد و هر جا كه لازم بوده نشانه اي حاكي از يك كمال مقدس و قابل احترام و يا مجموعه اي بدون نقص ذكر شود، از اين عدد سحرآميز استفاده مي كردند.

شايد اين جنبه ماوراء طبيعي از زماني به عدد هفت نسبت داده شده كه بوجود بعضي از پديده هاي طبيعي با همين شمار پي بردند. مثل هفت رنگ اصلي يا هفت سياره كه سومريها آنها را كشف كردند و بصورت ارباب انواع پرستش نمودند، از آن پس بود كه توجه ساير اقوام مامي هم به اين عدد جلب شد و نفوذ آن را مي توان در خط فكري و آثار بازمانده از اين اقوام مشاهده كرد.

تقسيم سال به دوازده ماه قمري و تقسيم هر ماه به چهار هفته و هفته به هفت روز كه به شماره همان سيارات هفتگانه است يكي از آثار تأثير اين تفكر در دانشمندان كلده است.

بعدها اين نوع تقسيم بندي به ساير ملل و از جمله ايرانيان هم منتقل شد كه قبلاً ماههاي خود را به سي روز تقسيم مي كردند. كلمه شنبه يادگاري از كلمه آرامي شيات يا كلمه اكدي شباتو است.

گذشته از اين در بناهائي كه در آن دوره ساخته مي شد سعي مي گرديد تا عدد هفت بنحوي رعايت شود مثلا باغهاي معلق بابل منسوب به بخت النصر كه خود يكي از عجايب هفتگانه جهان است، در هفت طبقه ساخته شده بود و معابد كلده و آشور بصورتي ساخته مي شد كه گوئي هفت سكو را كه يكي از ديگري كوچكتر است بر رويهم چيده باشند و هر طبقه از آن به يكي از سيارات منسوب بود و به رنگ مخصوص آن سياره نيز رنگ آميزي مي شد.

ناگفته نماند كه بناي آرامگاه كورش نيز داراي يك چنين ساختماني با همان هفت طبقه است و چنانكه در تاريخ هردوتس آمده، دياكو، پادشاه ماد در هگمتانه يا همدان كوشكي ساخت كه داراي هفت حصار بود كه به ترتيب هر ديوار از ديوار پيشين خود بلندتر بود بطوري كه آخرين ديوار كه در داخل قرار مي گرفت از همه بلندتر و كاخ شاهي و گنجينه او در آنجا بود كنگره هاي هر ديوار به رنگي مزين بود، كنگره هاي اولين ديوار بيروني سفيد، دومي سياه، سومي سرخ، چهارمي آبي، پنجمي نارنجي، ششمي نقره اي و هفتمي طلائي. و اينها همان رنگهائي بود كه در بابل به عنوان علامت سيارات سبعه شناخته مي شد.

پس از آنكه سيارات هفتگانه كشف شدند عدد هفت در احكام نجومي هم وارد گرديد بطوري كه براي جهان هفت دور قال شدند كه مدت هر دور هزار سال و تعلق به يكي از آن هفت سياره داشت و پس از دور هزار ساله يك سياره دور هزار ساله سياره ديگر آغاز مي شد (بعضي ها هم عقيده داشتند كه دور هر سياره هفت هزار سال است) و عقيده داشتند كه پس از اتمام شدن اين ادوار قيامت فرا مي رسد.

كيمياگران هم هر يك از هفت فلز اصلي را كه مي شناختند به يكي از آن سياره هاي هفتگانه نسبت مي دادند يعني طلا به آفتاب، نقره به ماه، از زيز به مشتري، مس به زهره، سرب به زحل، آهن به مريخ و جيوه به عطارد.

احترامي كه آن اقوام براي عدد هفت قائل بودند همچنان بر جاي ماند و به نسلهاي بعدي خود و به اقوام سرزمينهاي دور و نزديك ديگر رسيد، وارد كتابها و آئين ها و اديان شد و تا امروز هم كه در فولكورها ديده مي شود بر جاي خود باقي است.

در تورات عدد هفت چندين بار به عنوان عدد تام و كامل آمده است. در سفر پيدايش آمده است كه خداوند جهان را در شش روز آفريد و در روز هفتم از كارهاي خود آرام گرفت. خداوند روز هفتم را مبارك خواند و آن را تقديس نمود و باز در تورات آمده است كه جانوراني كه با نوح سوار كشتي شدند هفت هفت بودند و فرعون در خواب خويش هفت گاو لاغر و هفت گاو فربه و هفت سنبله خشك و هفت هفت سنبله تر را ديد و سالهاي قحطي و فراواني هم كه فرا رسيده هر يك هفت سال بود و قوم يهود در روز هفتم هفته و سال هفتم جمع مي شوند و سال يوبيل عبارت است از هفت هفت سال و بسياري هفت هاي ديگر، مثل قائل شدن هفت فرشته در برابر سيارات هفتگانه و غيره در آئين مسيحي نيز عدد هفت داراي احترام است.

يوحناي لاهوتي در مكافات خود به عفت كليسا خطاب كرده و در روياي خود هفت روح و هفت مهر و هفت صورت و برده اي با هفت شاخ و هفت چشم و هفت پياله زرين و هفت بلا و هفت فرشته ديده كه در حضور خدا ايستاده اند.

در انجيل متي نيز از هفت روح پليد سخن گفته مي شود و كاتوليكها به هفت مناسك. هفت گناه اصلي، هفت فرامير توبه، هفت اندوه و هفت شادي و هفت افتخار معتقدند.

در قرآن هم عدد هفت چندين بار به مناسبتهاي مختلف آمده است. بارها در آيه هاي مختلف به هفت آسمان و هفت زمين اشاره شده و در سوره 69 آيه 7 قوم عاد هفت شبانه روز به بلا مبتلا شدند و يا در سوره 12 آيه هاي 43 -49 خواب فرعون و تعبير يوسف آمده كه هفت سال فراواني و هفت سال قحطي بود.

در سوره 18 آيه 21، شماره اصحاب كهف به اعتباري هفت تن ياد شده و در سوره 15 آيه 43 و44 براي دوزخ هفت در ياد شده است طي مناسك حج دور كعبه هفت دور و رمي جمرات هفت بار است.

فرقه هائي نيز در شيعه وجود دارند كه معتقد به هفت امامند و در حقيقت هفت امامي هستند مثل اسماعيليه كه امامت را بعد از امام جعفر صادق (ع) به پسرش اسماعيل ختم مي كنند و اين به علت احترامي است كه براي عدد هفت قائل بودند و طبقات زمين و آسمان و تعداد اندامهاي انسان و تعداد ائمه و درجات مومنين را هم هفت مي دانستند.

در آئين زرتشتي هم احترام و توجه به عدد هفت مشاهده مي شود كه مشخص ترين مورد آن هفت امشاپسند يا هفت صفت هرمز يا هفت فرشته مقرب هستند.

آنها عبارتند از بهمن، ارديبهشت، شهريور سپندارمذ، خرداد و امرداد كه با سپنتامئينيو يا اهورامزدا كه در راس آنها قرار مي گيرد كه مجموعه مقدس هفت عضوي را تشكيل مي دهند در برابر اين مجموعه اهورائي يك مجموعه هفت عضوي اهريمني، اهريمني از نيروهاي شر هم وجود دارد كه در راس آنها گاهي اهريمن و گاهي ائشمه (ديو خشم) قرار مي گيرند.

يكي از قديمي ترين بخشهاي اوستا (هتين هائيتي) هفت فصل دارد و در متون كهن جهان به هفت اقليم تقسيم مي شود اين هفت اقليم در گاتها هپته بومي يا هفت بوم ناميده مي شود و در بخشهاي ديگر اوستا نام آن هپتو كرشوره يا هفت كشور است. اين هفت كشور چنين اند. ارزه در مغرب سوه. در مشرق فردذفش. در جنوب شرقي ويددفش در جنوب غربي و روبرشت در شمال غربي و وردجرشت در شمال شرقي و خونيرس كشور مركزي كه ايرانشهر با كشور ايران در همين كشور مركزي قرار داشت كه حدود آن چنين بود.

حد زمين ايران كه ميان جهان است از ميان رود بلخ است از كنار جيحون تا آذربادگان و ارمنيه تا به قادسيه و فرات و بحرين و درياي پارس و مكران تا به كابل و طغارستان و طبرستان. اين تقسيم بندي در كتب اسلامي به هفت اقليم يا اقاليم سبعه شهرت يافته.

گذشته از هفت اقليم، هفت كوه و هفت دريا در روي زمين فرض مي كردند اين هفت كوه در معجم البلدان چنين تعريف شده. «اولين كوه كوه قاف است كه به گرد عالم برآمده و بلندي او قريب فلك رسيده و جرمش از زمرد است و كبودي هوا از انعكاس اون اوست، دوم كوه دماوند و سوم سرانديب كه نقش قدم آدم عليه السلام در آن كوه است و از انگشت تا پاشنه آن هفتاد گز است. چهارم كوه گلستان در طوس و پنجم كوه ورن در بلاد مغرب ششم كوه لز گليان يا جبل قبق (قفقاز) و هفتم كوه چين.

فردوسي هم در داستان هفت خوان رستم نام هفت كوه آمده است:

گذر كرد بايد ابر هفت كوه
ز ديوان به هر جا گروها گروه...
و يا
چو رخش اندر آمد بدان هفت كوه
بدان مزه ديوان گروها گروه...
همچنين گفته مي شد كه برگرد هر يك از آن هفت كوه دريائي هست و به اين ترتيب معتقد بودند كه تعداد درياهاي عالم هم هفت است. نام اين هفت دريا در كتابهاي مختلف با يكديگر متفاوت است ولي بهرحال شمار آنها هفت است.
در قرآن مجيد سوره لقمان آيه 26 به اين هفت دريا اشاره شده كه ترجمه آيه اين است:
«اگر درختان كه بر زمين اند قلمها شوند و آن هفت درياها سياهي شوند، تمام نمي شود و كلمات خدا.»
در آئين هاي ديگر باز هم به عدد هفت برمي خوريم مثلا در آئين مانوي هفت ايزد وجود دارد كه مانند هفت امشاسبند زرتشتي اند و يا در آئين مهر هفت مقام مقدس وجود داشته كه براي دخول بهر يك غسل خاصي لازم بوده.

در تصوف هم عدد هفت مورد توجه بوده. هفت وادي سلوك به نظر شيخ عطار، طلب و عشق و معرفت و استغناء و توحيد و حيرت و فنا بوده كه مولوي آنها را هفت شهر عشق مينامد و از نظر آنها «هفت مردان» مردان خدايند.

عدد هفت چنان با داستانها و افسانه هاي ايراني عجين شده كه كمتر افسانه اي وجود دارد كه در جائي از آن به عدد هفت برنخوريم و يا لااقل داستان با هفت شبانه روز جشن به پايان نرسد.
معمولا قهرمان داستان ها هفت خواهر يا برادر دارد يا مثل سند باد هفت سفر براي او پيش ميآيد داستانهاي شاهنامه هم خالي از هفت نيستند فردوسي بر آنكه قدرت و حقانيت قهرمانانش را نشان دهد آنها را از هفت خوان يا هفت منزلگاه خطر مي گذارند و پادشاهان بزرگ داستانهايش را پادشاه هفت كشور مي خواند عدد هفت در فرهنگ عامه هم محلي خاص دارد كه مشهورترين هفت آن سفره هفت سين است كه همه با آن آشنايند و گفته مي شود كه بازمانده رسم قديمي تري است كه هفت شين است.
هفت ديگر (هر هفت) است كه اشاره به آرايش كامل زنان و يا اصولا آرايش است، از اصطلاح اخير هفت قلم آرايش هنوز هم در زبان باقي است و باز اگر در آئين ها و سنن باز مانده از زمانهاي پيشين مطالعه كنيم به هفت هاي ديگري بر مي خوريم كه حكايت از اعتقاد راسخ پيشينيان ما به نيروي خارق العاده اين عدد دارند مراسمي كه در شب هفت برگزار مي شود، اورادي كه بايد هفت بار خوانده شوند و بسياري هفت هاي ديگر شواهد اين اعتقادند.

   
راهنماي سايت
كتاب
مقالات
پيش از مرگ بايد خواند
گزارشات
جان کلام
نقد و ادبيات
تاريخ سينما
شاهنامه خوانی
داستان های کوتاه
امثال و ادبيات كهن
افسانه ها و فرهنگ توده
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837