جستجو براي:  در 
صفحه کلید فارسی
پ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Back Space
ض ص ث ق ف غ ع ه خ ح ج چ
ش س ي ب ل ا ت ن م ك گ
ظ ط ز ر ذ د ء و . , ژ
       جستجوی پیشرفته کتاب
  10/01/1403
نویسندگان   ناشران   بانک کتاب   فروشگاه
 
 
مدیریت مقالات > گزارشات

مجلات پاره، منابع ناقص

گروه: گزارشات
نویسنده: حميده احمديان راد

آنچه كه محققان در كتابخانه دانشگاه ها مى بينند

تحقيق كار سختى است. پيدا كردن منابع، مطالعه آنها، يادداشت بردارى و استنتاج، علاقه و پشتكار زيادى مى طلبد. تازه اين در شرايطى است كه محقق به سهولت به منابع زيادى دسترسى داشته باشد؛ اگرنه اگر قرار باشد كه او بيشتر وقتش را براى پيدا كردن منابع در كتابخانه هاى دانشگاه ها سرگردان شود و يا از طريق اينترنت نتواند به مقالات كامل دست پيدا كند، كار تحقيق حتى به كارى توانفرسا تبديل مى شود.

از زمانى كه اينترنت گسترش پيدا كرده، كتابخانه ها مفهوم گذشته شان را از دست داده اند و ديگر كتابخانه ها تنها محلى براى گردآورى نسخه كتاب ها نيستند. هرچند كه اين كاركرد هنوز اهميت خودش را حفظ كرده است. بلكه مراجعه كنندگان به كتابخانه ها علاوه بر كتاب هاى چاپى، لازم است كه به كتابخانه هاى آنلاين نيز دسترسى داشته باشند. اين موضوع براى كتابخانه هاى دانشگاهى اهميت به مراتب بيشترى دارد.

حالا محققى را تصور كنيد كه به كتابخانه دانشگاهى مراجعه مى كند. منظور، كتابخانه اى از شمار كتابخانه هاى معتبرترين دانشگاه هاى دولتى كشور است. وى پس از مراجعه مى بيند كه كتابخانه دانشگاه كتاب مرجع مهمى را ندارد و يا اين كتاب مرجع قديمى شده است. اگر خوش شانس باشد و كتاب مرجع چاپى موردنظرش را پيدا كند، مى بيند كه صفحه مهمى كنده شده و يا اين صفحه بشدت كثيف و يا تاخورده است. او در مسير تحقيقاتش كتابخانه دانشگاهى را پيدا مى كند كه مجموعه اى از مجلات علمى مرجع را خريدارى مى كند. ولى وقتى به سراغ آنها مى رود مى بيند كه اين مجلات پاره پاره شده اند و نسخه هاى مجلات بدون ترتيب، سر و ته و قر و قاطى چيده شده اند و روى آنها خاك نشسته است.

وقتى مى خواهد از طريق اينترنت كتابخانه دانشگاه هم سايت هاى علمى موردنظرش را باز كند، مأيوس مى شود. چون كتابخانه دانشگاه به دلايلى كه احتمالاً از مهم ترين آنها نپرداختن پول است، امكان دسترسى به سايت هاى مرجع را براى محققان و دانشجويان فراهم نكرده است.

يك دانشجوى دانشگاه تهران كه تز دكترايش را مى نويسد، مى گويد: «مقالاتى كه از طريق اينترنت دانشگاه پيدا مى كنيم، خلاصه مقالات هستند و كامل نيستند. برخى استادان هم استفاده از خلاصه مقالات را قبول نمى كنند. زمانى سايت خود دانشگاه اين دسته از مقالات را به طور كامل ارائه مى داد، ولى مدتى است كه اين كار را انجام نمى دهد. طبيعى است كه براى انجام كار پژوهشى از دانشگاه انتظار داريم كه مقالات و نشريات جديد را در اختيارمان قرار دهد ولى اين اتفاق نمى افتد و همه به خلاصه مقالات اكتفا مى كنند. در زمينه كتاب هاى مرجع هم مشكلاتى وجود دارد. من براى نوشتن تز دكترايم به كتاب مرجع سال ۲۰۰۷ نياز دارم. در حالى كه كتابخانه دانشگاه چاپ سال ۲۰۰۲ اين كتاب مرجع را دارد!»

دكتر محمد يلپانى استاد سابق دانشگاه صنعتى شريف نيز از جمله محققانى است كه در مسير تحقيقاتش با مشكلات زيادى مواجه شده است. وى اين مشكلات را در معتبرترين دانشگاه ها و دانشكده هاى كشور از جمله بخش داروسازى كتابخانه دانشكده علوم دانشگاه تهران، دانشگاه شهيد بهشتى، دانشگاه صنعتى اصفهان و دانشگاه مازندران كه كتاب هاى شيمى و فيزيك آن زمانى زير نظر خودش خريدارى شده مشاهده كرده است.

وى مى گويد: محقق به كتاب هاى مرجع نياز دارد. وى در جست وجوى منبع اطلاعاتى بايد از كتابى به كتاب ديگر هدايت شود. ولى اين اتفاق نمى افتد چون كه كتاب مرجع پيدا نمى شود. ما در رشته شيمى دو سه تا منبع اصلى داريم كه تمام اطلاعات درباره اين كه مواد چگونه ساخته مى شوند، چه كاربردهايى دارند و داراى چه خواصى هستند را در خود دارند. يكى از اين منابع اصلش مربوط به سال ۱۹۰۷ است كه هر هفته يا دو هفته يك بار يك جلد جديد و به روز شده آن منتشر مى شود.

به سال هاى آخر اين كتاب مرجع از طريق اينترنت و به شرط پرداخت پول مى توان دسترسى پيدا كرد. ولى ما نمى توانيم از اين كتاب به صورت آنلاين بهره مند شويم. واقعيت اين است كه دانشگاه هاى ما در جاهاى كم هزينه عضو شده اند. ولى براى دريافت مراجع قديمى هزينه اى نپرداخته اند. همچنين مى دانيم كه دانشكده اى تمام مجلات را از ابتدا جمع آورى كرده است ولى وقتى در مسير تحقيقات به اين دانشكده مراجعه مى كنيم مى بينيم كه مجلات پاره پاره هستند و قروقاطى چيده شده اند.از آنجايى كه سخت است همه دانشگاه ها بهترين كتابخانه را داشته باشند براى حل مشكلات تصميم گرفته شده كه دو كتابخانه منطقه اى يكى در دانشگاه شيراز و ديگرى در دانشگاه تربيت مدرس در نظر گرفته شود كه مجلات را خريدارى كنند و در نتيجه هفت، هشت سال است كه ساير دانشگاه ها مجلات را نمى خرند.

منتها دانشگاه تربيت مدرس دانشگاه جديدى است و مجلات قديمى را ندارد و وقتى به اين مجلات مراجعه مى كنيم تازه بايد راه بيفتيم و ببينيم كدام يك از كتابخانه ها جلدهاى قديمى تر را دارند. همچنين در مورد مجلات الكترونيك لازم است هزينه اى به شركت هاى انتشاراتى تجارى پرداخت شود تا آنها اجازه استفاده از اين مطالب را به فرد يا به جمع بدهند كه از اين نظر هم تغذيه نمى شويم. اين در حالى است كه در خارج از كشور حتى در كتابخانه عمومى هم مى توان بلافاصله اطلاعات را از هر رشته اى از طريق رايانه به دست آورد. اگر هم كار با سيستم را بلد نباشيم از كتابداران خواهش مى كنيم كمك كنند. در حالى كه كتابداران ما هم به اندازه كافى تعليم داده نشده اند.

وى مى افزايد: «اگر مى خواهيم محقق پرورش دهيم و محقق بدون مشكل كار تحقيقاتى اش را انجام دهد، بايد اطلاعات را در يك جا جمع كنيم و در اختيارش قرار دهيم و اينجا جايى باشد كه كتابداران واردى داشته باشد و آنها دانشجو يا محقق را به خوبى راهنمايى كنند. اين مركز مى تواند كتابخانه ملى يا خود دانشگاه تربيت مدرس باشد.»


* براى بهبود وضع كتابخانه هاى دانشگاهى راه حل وجود دارد

ممكن است تاكنون كسى چندان به اهميت كتابخانه هاى دانشگاه ها توجه نكرده باشد. ولى واقعيت اين است كه اگر محققان و دانشجويان مستعد ايرانى امكان اين را پيدا نكنند كه به راحتى از طريق كتابخانه هاى دانشگاه ها به منابع علمى مورد نيازشان دسترسى پيدا كنند، ترجيح مى دهند براى تعقيب رشته مورد نظرشان راهى دانشگاه هاى خارج از كشور شوند و در نتيجه تحقيقات خود را به نام آن دانشگاه ها ثبت مى كنند و طبيعتاً از نتيجه تحقيقات آنها نيز كشورهاى خارجى بهره مند مى شوند.

اين در حالى است كه با صرف بودجه و اصلاح شيوه مديريت كتابخانه هاى دانشگاه ها و به كارگيرى كتابداران مجرب، در حالى كه خوشبختانه دوساله تعداد زيادى از آنها در دانشگاه هاى كشور تربيت مى شوند، مى توان از چنين عواقبى جلوگيرى كرد.

مونا زارع كارشناس كتابدارى مى گويد: «بسيارى از مشكلاتى كه از نظر تأمين منابع اطلاعاتى وجود دارد را با ايجاد ارتباط صحيح بين دانشگاه هاى مختلف مى توان حل كرد. ولى لازمه اين كار مديريت صحيح و كتابداران با انگيزه است. كتابخانه هاى دانشگاه ها مى توانند يكديگر را از امكانات و خدمات يكديگر آگاه كنند و بين خود به مبادله منابع و اطلاعات بپردازند. در حالى كه بسيارى از كتابخانه ها فكر مى كنند اين كار براى آنها توليد زحمت مى كند. به اين ترتيب اگر برنامه ريزى مناسبى انجام شود و كاركنان آموزش ببينند مى توان برخى از مشكلات را ازجلوى پاى محققان برداشت تا آنها در كتابخانه هاى مختلف سرگردان نشوند.

در حالى كه آنچه كه ما اكنون داريم مجموعه اى از كتابخانه هاى دانشگاهى است كه هر يك به طور پراكنده بخشى از منابع را در اختيار دارند و اين منابع را در اختيار ساير كتابخانه ها قرار نمى دهند و هيچ هماهنگى و همكارى اى هم بين آنها وجود ندارد. در حالى كه همكارى و هماهنگى مى تواند بسيارى از مشكلات را حل كند. در كشورهاى پيشرفته كتابداران مجرب اين وظيفه را به عهده گرفته اند و سيستم هاى همكارى بين كتابخانه ها را برقرار كرده اند.»

طبيعى است كه براى حل مشكلات كتابخانه هاى دانشگاه ها توجه بيشتر دولت به تأمين منابع مالى آنها اهميت زيادى دارد.
دكتر يلپانى پس از سال ها تحقيق به اين نتيجه رسيده كه در كشور ما متأسفانه كتاب و كتابخانه ابهت لازم راندارد. وى درباره برخى از دلايلى كه كتابخانه هاى دانشگاه ها و در پى آن محققان را با مشكل مواجه كرده، مى گويد: يك عامل اين است كه در مدارس كار تحقيقى چندانى انجام نمى شود و دانشجويان هم در خانه از ابتدا چندان با كتاب مواجه نشده اند.
در نتيجه وقتى كتابى را در دستشان مى گيرند تا مى كنند و كتاب پاره مى شود و اين بلا را سر كتاب هاى دانشگاه هم مى آورند. از طرف ديگر لازم است استادان بيشتر در كار كتابخانه دخالت داده شوند و كتابداران را راهنمايى كنند. حتى لازم است كه يك نفر از اساتيد به طور مداوم در كتابخانه دانشگاه حضور داشته باشد و روش استفاده از منابع را به كتابداران و محققان آموزش دهد.

از طرفى دسترسى به كتابداران متخصص در هر رشه دانشگاهى در كتابخانه دانشگاه ضرورى است. چنين كسى بايد درباره هر تخصصى اطلاعات داشته باشد. در حالى كه بسيارى از كتابداران كتابخانه هاى دانشگاه هاى ما اين تخصص ها را طى نكرده اند. اگر مى خواهيم آنگونه كه همه آرزو داريم تحقيق، بهاى لازم را در كشورمان داشته باشد، لازم است كه رسيدگى به وضع كتابخانه هاى دانشگاه ها را در اولويت قرار دهيم.

كتابخانه هاى دانشگاهى مجهز، دانشجويان را با انگيزه مى كند، ميزان تحقيقات را افزايش مى دهد و حتى به صنايع كمك مى كند تا با استفاده از تحقيقات محققان توليداتشان را افزايش و كيفيت آنها را بهبود بخشند.

   
راهنماي سايت
كتاب
مقالات
پيش از مرگ بايد خواند
گزارشات
جان کلام
نقد و ادبيات
تاريخ سينما
شاهنامه خوانی
داستان های کوتاه
امثال و ادبيات كهن
افسانه ها و فرهنگ توده
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837