جستجو براي:  در 
صفحه کلید فارسی
پ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Back Space
ض ص ث ق ف غ ع ه خ ح ج چ
ش س ي ب ل ا ت ن م ك گ
ظ ط ز ر ذ د ء و . , ژ
       جستجوی پیشرفته کتاب
  10/01/1403
نویسندگان   ناشران   بانک کتاب   فروشگاه
 
 
مدیریت مقالات > افسانه ها و فرهنگ توده

جشن بهمنگان
گروه: افسانه ها و فرهنگ توده
نویسنده: مژگان جمشيدى

بهمن ، فرشته پاسدار حيوانات

بهمن به معنى انديشه نيك است و هماورد و دشمن او اكومن يا اكمن ديو يعنى انديشه ناپاك است. از ديگر ديوان مخالف بهمن، ايشمه (خشم) و آز (غلط انديش) است.
بهمن راست كرداران پرهيزگار را به بهشت مى پذيرد. در ادبيات پهلوى بهمن نخستين آفريده اهورامزداست. يعنى بهمن است كه زرتشت را به هنگام زادن نگهبانى مى كند و از آسيب ديوان رهايى مى بخشد.
گمان بر اين است كه بهمن درگاهان زرتشت جانشين مهر، ايزد بزرگ آريائيان شده است. او پشتيبان حيوانات سودمند در جهان است و با ايشان نيز سروكار دارد. (شناخت اساطير ايران/ جان هيلنز/ ص ۷۳)
چون بهمن پاسبانى چارپايان سودمند در عالم جسمانى را به عهده دارد، در جشن بهمنگان يا بهمنجه از كشتار حيوانات و خوردن گوشت آنان خوددارى مى شود. زرتشتيان روزهاى وهمن(دوم)، ماه (دوازدهم)، گوش يا گئوش (چهاردهم)، رام(بيست و يكم) را روزهاى نَبُر مى نامند و هر ماه در چهار روز نامبرده نبر نگه مى دارند.
به اين معنى كه در اين روزها گوسفند و ديگر حيوانات سودمند را ذبح نمى كنند و گوشت آنها را نمى خورند. (مراسم مذهبى و آداب زرتشتيان/ موبد اردشير آذرگشسب/ ص ۲۳۹) در رواياتى آمده است كه جشن بهمنگان جشن پدران و مردان درست كردار است. پدران و مردانى كه همواره در تخصيص روزها و بزرگداشت ها ناديده گرفته شد ه اند. اينك همه تلاش ها و راست كردارى هايشان را پاس مى داريم به پاس جشنى كهن و باستانى كه نياكان ما هيچ گاه مادران و پدران را از ياد نبرده بودند.
بسيارى از دانشمندان و مورخان از دين زرتشت به عنوان نخستين دينى كه به حفظ محيط زيست توجه كرده است، ياد مى كنند به طورى كه وسواس ايرانيان زرتشتى در پاك نگه داشتن آب، خاك و آتش همواره زبانزد يونانيان بوده است.
هرودوت و گزنفون درباره آن مى نويسند: ايرانيان هيچ چيز آلوده و كثيفى را در آب نمى ريزند و در پاك نگاه داشتن خاك و زمين مراقبت مى كنند. دكتر فرهنگ مهر در كتاب «فلسفه زرتشت» به شش فروزه بزرگ اهورامزدا در گات ها اشاره مى كند كه به صورت گروهى«امشاسپنتا» نام دارد و فرشته هاى پاسداران محيط زيست و آدميان نام گرفته اند و هر يك پشتيبان يكى از عناصر و يا موجودات طبيعى و حامى چيزهاى متعلق به آدمى شده اند. اولين فرشته «وهومن» يا بهمن فرشته پاسدار «حيوانات» و نگهدارنده «سلامت انديشه» در آدمى است. «اشا» پاسدار آتش، «خشترا» پاسدار فلز، «آرميتى» يا اسفند پاسدار زمين، «هاروتات» يا خرداد پاسدار آب و «امرتات» يا مرداد پاسدار گياهان نام گرفته اند.ايرانيان همه ساله به مناسبت همزمانى روز بهمن در ماه بهمن جشنى به نام «بهمنگان» يا بهمنجه برپا مى كردند و از آنجا كه معتقد بودند فروزه پاك و جاويد بهمن در جهان مادى موكل حيوانات است در اين جشن بيش از هر جشن و آئين ديگرى به رعايت حقوق حيوانات و پرهيز از خوردن گوشت آنها توجه نشان مى دادند.
اگرچه برخى از آداب و رسوم اين جشن زيبا از ياد رفته و به ما نرسيده ولى خوشبختانه بخش عمده اى از اين مراسم به واسطه آثار مكتوب تاريخ نگاران و نويسندگان دوره اسلامى همچون ابوريحان بيرونى، اسدى توسى، فرخى، منوچهرى و عثمان مختارى در گذر زمان از ياد نرفته چنان كه از اين آثار برمى آيد، اين جشن تا پيش از حمله مغول در ايران به صورتى فراگير موسوم بوده و آداب و تشريفات آن رواج عام داشته و حتى پس از آن دوران نيز به صورت پراكنده برگزار مى شده است.
•بهمن روزى براى حيوانات و انديشه هاى نيك
رعايت حقوق حيوانات در بين زرتشتى ها تا قرن ها چنان در ميان مردم اين سرزمين ريشه دوانده بود كه جزيى جدانشدنى از فرهنگ مردم به حساب مى آمد و مردم در همه مراسم و آئين ها به نوعى پايبندى خود را به اين فرهنگ پيشتاز نشان مى دادند و در نهادينه شدن آن كوشا بودند و به هر بهانه و به هر مناسبت در هر جشن و آئينى علاقه خود را به اين باورها بروز مى دادند. آنان در هر ماه ۴ روز يعنى در روزهاى بهمن _ ماه _ گوش و رام كه روزهاى «نَبُر» ناميده مى شدند از كشتار و بريدن سر حيوانات و نيز مصرف گوشت آنها خوددارى مى كردند با اين حال روز بهمن از جايگاه برجسته ترى برخوردار بود.

بهمن در اصل يكى از صفات جاودان خداوند يكتا است و ضمن اينكه نام دومين ماه زمستان نيز هست. دومين روز هر ماه را نيز بهمن مى ناميدند. در اين روز كه براساس تقويم رسمى امروزى برابر با ۲۶ دى ماه خواهد بود ايرانيان بيش از هر روز ديگر به رعايت حقوق حيوانات و عدم كشتار آنها توجه نشان داده و در عوض مراسم پختن آش و مصرف غذاهاى گياهى همچون نان و پنير و سبزى، نوشيدن شير و شربت هاى گياهى بسيار رايج و معمول بوده و در خانه بزرگان و بسيارى از خانواده ها ديگ آشى آماده و مهمانى برپا بوده است. آشپزها اغلب در اين روز آش ويژه اى پخته و در معرض فروش مى نهاده اند. در اين آش از هر نوع حبوب و سبزيجات تازه استفاده مى شد و در عوض از مصرف غذايى كه با گوشت تهيه مى شد، پرهيز مى كردند. يكى ديگر از مراسم اين روز پوشيدن لباس سفيد بود.
پوشندگان لباس سفيد در حقيقت با اين عمل سمبليك بيزارى و برائت خود را از هرگونه ناپاكى و پليدى، خونريزى و كشتار و آزار و اذيت حيوانات نشان داده و با دسته هاى گل سفيد به ديدار يكديگر مى رفتند و اين گل ها را به يكديگر تقديم مى كردند. نشان يا آرم ويژه اين روز خاص «خروس» بود چون باور داشتند كه از ميان حيوانات اين خروس است كه همانند سروش با بانگ هوشيارى دهنده و بيداركننده خود نويدبخش روزى روشن با انديشه اى روشن و سپيد بوده و آنان را به سپيدى، روشنى و پاكى در انديشه و عمل و بيزارى از خونريزى و كشتار حيوانات و پايمال نكردن حقوق آنها فرامى خواند. جشن بهمنگان جشن بزرگ و با اهميتى بود كه تنها يكى از جلوه ها و ويژگى هاى آن توجه به حقوق حيوانات بود و اين به خاطر ژرفنا و گستردگى اين فروزه و نيز گوناگونى جلوه هاى مادى و معنوى بسيارى است كه بهمن آنها را در برمى گيرد. در كتاب اوستا به ترتيب در هات ۳۹ ، ۴۹ و ۷۱ درباره اين روز آمده است:
اينچنين مى ستاييم ... روان هاى چهارپايان را كه مايه زندگى ما هستند كه ما براى آنهاييم و آنها براى مايند. روان هاى جانوران سودمند دشتى را مى ستاييم (هات ۳۹) آب هاى روان و مرغ پران را مى ستاييم ... (هات ۴۹) همه جانوران آبى و زمينى و پرنده و رونده و چرنده را مى ستاييم. خواستار ستايشم روان جانوران آبزى، جانوران زمينى، پرندگان، جانوران دشتى و چرندگان را ...
•بهمنگان
در كتب دوره اسلامى ابوريحان بيرونى در كتاب آثارالباقيه در اين باره مى گويد: «بهمن ما روز دوم آن روز بهمن عيد است كه براى توافق دو نام آن را بهمنجه ناميده اند و بهمن نام فرشته موكل بر بهايم است كه بشر به آنها براى عمارت زمين و رفع حوائج نيازمندند و مردم فارس در ديگ هايى از جميع دانه هاى ماكول ... غذايى مى پزند و آن را با شير خالص مى خورند و مى گويند كه حافظه را اين غذا زياد مى كند و اين روز را در چيدن گياه ها و كنار رودخانه ها و جوى ها و روغن گرفتن و تهيه بخور و سوزاندنى ها خاصيتى بدين روز است.» ابوريحان بيرونى همچنين از گياهى به نام بهمن ياد مى كند كه در جشن بهمنگان استفاده مى شده است.
به گفته وى بهمن مورد استفاده ريشه گياهى است سفيدرنگ يا سرخ رنگ مثل زردك. ايرانيان معتقد بودند خوردن آن به تقويت حافظه بسيار كمك مى كند. آن را به صورت تازه در خوراك ها مى پختند، خشك شده آن را دم مى كردند و يا به صورت گرد بر روى غذا مى ريختند و يا با گرد قند و نبات آميخته و مى خوردند.
ملامحسن فيض كاشانى در رساله خود با نام «رساله نوروز و سى روز ماه» كه به نقل از روايت معلى بن خنيس كوفى از امام جعفر صادق(ع) راجع به نوروز و سى روز ماه پارسيان نوشته شده است از قول امام جعفرصادق مى آورد: «دوم بهمن، روز خوبى است ... فارسيان گويند روز خوبى است و ما مى گوييم روز مباركى است. تزويج كنيد و از سفرها در اين روز داخل خانه خود شويد و در اين روز سفر كنيد و خريد و فروخت نماييد و حاجت ها بطلبيد از هر نوع كه باشد كه روزى پسنديده است.»

•تاريخچه حمايت از حيوانات در ايران
حمايت از حيوانات در ايران به بيش از ۲۰۰۰ سال قبل از ميلاد مسيح مى رسد و در قوانين آن زمان آمده است كسانى كه حيوانات را نگهدارى كرده و از آنها كار سخت مى كشند بايد مجازات شوند. در اوستا كتاب مقدس زرتشتيان نشانه هاى زيادى در خصوص حيوانات و فلسفه خلقت آن بيان شده است. در كتاب تاريخ پزشكى ايران به نقل از اوستا آمده: «بر مومنان واجب است كه به هر موجود باردارى خواه دوپا و خواه چهارپا به يك چشم بنگرند.» شايد به واقع اوستا تنها كتاب شرقى باشد كه از سگ به نيكى ياد كرده است.
حتى در بعضى از مراسم و آداب ايرانيان حضور سگ لازم بوده است. وقتى سگى بيمار مى شد وظيفه صاحبش بود كه اقدام به درمان او كند و از جراح و پزشك كمك بگيرد. افراد مى بايستى همچنان كه تا هفت سالگى از كودكان مراقبت مى كردند از سگ هاى توله هم تا شش ماهگى مواظبت مى كردند.شايد عده اى بينديشند كه كمبود دانش و اطلاعات علمى در خصوص آلودگى سگ اينگونه باعث شده كه در آن زمان به اين حيوان اينچنين پرداخته شود ولى تاريخ پزشكى ايران شهادت مى دهد كه طب زرتشتى در آن موقع به عالى ترين حد خود در سطح جهان رسيده بود.
هارى از جمله بيمارى هاى اوليه بوده كه توجه زرتشتيان را به خود جلب كرده است و زرتشت نيز به خوبى از اين بيمارى آگاه بوده است. از طرفى حفظ بهداشت محيط چنان بااهميت بوده كه انداختن استخوان هاى سگ يا انسان كه از آن چربى و مغز استخوان خارج مى شود بر زمين مستوجب مجازات بود و شدت آن مجازات به بزرگى استخوان وابسته بود. مثلاً اگر استخوان به اندازه مفصل بالايى انگشت كوچك بود، تنبيه آن فقط ۳۰ ضربه شلاق مى شد.
اين مستندات نشان مى دهد كه ايرانيان زرتشتى در ميان ملل مختلف از پيشگامان و بنيانگذاران قوانين و دستورات مربوط به حقوق حيوانات حتى گياهان بوده اند و برخلاف آنچه كه تاريخ نگاران و نظريه پردازان غربى و حتى بعضاً خودى در ترويج آن مى كوشند ايرانيان قرن ها زودتر از آنها در اين قوانين و دستورات ريشه دار به مسائل مربوط به حيوانات و محيط زيست آنها توجه كرده و همه ويژگى ها و حقوق آنها را به رسميت شناخته اند.
بحث حمايت از حيوانات در ساير اديان جهان نيز بعداً جايگاه ويژه اى يافت از يهوديت و مسيحيت و كنفوسيوسى و هندو گرفته تا سنن بومى، شينتو، تائو، بودا و جانيى و بالاخره اسلام. رسم و شفقت نسبت به حيوانات قرن ها پس از سقوط افكار ايرانيان باستان برجاى ماند ولى در نهايت اين نگرش كمرنگ شد اينكه چرا مسلمانان لااقل در ايران ديگر آن بهاى لازم را به حيوانات ندادند خود سئوال بزرگى است كه جاى بحث فراوان دارد اما اين موضوع هرگز به معنى بى اهميت بودن حيوانات از ديدگاه اسلام نبوده است.
نزديكى دنياى حيوانات و انسان به قدرى است كه بلندترين سوره قرآن كريم كه بقره باشد به نام يك حيوان ناميده شده است. پيغمبر اكرم نيز در ۱۴ قرن قبل براى اينكه بشر دست از ضعيف كشى در عرصه خلقت بردارد خانه كعبه را حرم امن الهى براى همه موجودات معرفى كرد:
در آن خانه آزار هر موجود زنده حرام، رم دادن و اخراج حيوان حرام و عودتش واجب، پرنده بال و پر شكسته تا روييدن بال واجب النفقه و محافظتش لازم است و اين نكته نيز شايان توجه است كه در اين مكان با قدرت هر چه تمام تر انسان به ترك ضعيف آزادى وادار مى شود.
بهمنگان تنها يكى از اعياد و جشن هاى زرتشتى است كه به مرور زمان از شكوه ويژه اين روز و برگزارى آن در سطح ملى كاسته شده است. دكتر فرهنگ مهر در كتاب فلسفه زرتشت از تلاش اهريمنانى ياد مى كند كه طى سده ها در كنار گذاشتن جشن هاى ملى ايران همچون نوروز، مهرگان و سده به كار رفته و با شكست روبه رو شده است.
او مى نويسد امام محمد غزالى در كيمياى سعادت سفارش مى كند كه: «ايرانيان جشن نوروز و سده را نگيرند! چراغانى نكنند! لباس نو نپوشند! حتى عزادارى كنند تا مجوس از بين برود! ولى برخلاف خواست نابجاى او مردم ايران پرست آن جشن را نگاه داشتند.» اما بسيارى از آئين هاى ديگر همچون بهمنگان تا حد زيادى به دست فراموشى سپرده شد اما زرتشتيان هنوز هم به طور پراكنده آئين اين روز را گرامى مى دارند.
اما با توجه به پيشينه تاريخى اين روز انجمن حمايت از حيوانات ايران، روز ۲۶ دى ماه را به عنوان روز حمايت از حيوانات اعلام كرده و از سال ۷۹ چند بار پيشنهاد ثبت اين روز به عنوان روز حمايت از حيوانات در تقويم رسمى كشور را به شوراى فرهنگ عمومى ارائه داده، اما هر بار به آن ترتيب اثر داده نشده است.
با اين حال حاميان حيوانات در اين روز خود راساً گردهم جمع مى شوند و برنامه هاى خاصى را در جهت حمايت از حقوق حيوانات به اجرا مى گذارند.

قسمت قبل   قسمت بعد
راهنماي سايت
كتاب
مقالات
پيش از مرگ بايد خواند
گزارشات
جان کلام
نقد و ادبيات
تاريخ سينما
شاهنامه خوانی
داستان های کوتاه
امثال و ادبيات كهن
افسانه ها و فرهنگ توده
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837