شواهدى وجود دارد كه در جاىجاى سرزمينهاى اسلامى شيوهى كاغذسازى ايرانيان را در پيش مىگرفتند. براى نمونه، سمعانى در كتاب الانساب خود دربارهى كاغذ منصورى نوشته است: " از كسانى كه به نسبت كاغذى شهرت كردهاند، يكى هم ابوالفضلمنصوربننصربنعبدالرحيم كاغذى است از مردم سمرقند كه به سال 423 هجرى در سمرقند وفات يافت. كاغذ منصورى در تمام سرزمين ه اى اسلامى شناخته شده است و شيوهى ساختن آن را تقليد مىكنند." با اين همه، شواهدى نيز در دست است كه در ديگر سرزمينهاى اسلامى نيز در شيوهى ساختن كاغذ پيشرفتهايى رخ داده بود. چنانكه ناصر خسرو، كه در سال 438 هجري/1047 ميلادى از شهر طرابلس ديدن كرده بود، دربارهى كاغذى كه در آنجا ساخته مىشده است مىگويد كه:" در نكويى و زيبايى مثل كاغذ سمرقند بلكه بهتر از آن است." ايرانيان در كار بهبود ساختن كاغذ به نوآورىهاى جالبى دست پيدا كرده بودند كه به چند مورد اشاره مىشود: 1. آهار زدن به كاغذ: ايرانيان كه در كار ساختن كاغذ پوستى(پارشمن) تجربههاى زيادى داشتند كوشيدند آن تجربهها را در ساختن كاغذ جديد نيز به كار گيرند. از اين رو، به كاغذ نشاستهى گندم مىزدند كه سطح كاغذ را براى نوشتن با جوهر مناسبتر مىكرد. 2. بهرهگيرى از آبدنگ: اين دستگاه كوبهاى پتكمانند بود كه با چرخاب به جنبش در مىآمد و از آن براى خرد كردن تكههاى بزرگ چوب بهره مىگرفتند. به گفتهى ابوريحان بيرونى، در سمرقند از پتكهايى استفاده مىشد كه با نيروى آب به كار مىافتادند. 3.بهرهگيرى از قالب خيزران. نوارهايى از چوپ خيزران را مانند حصير به هم مىبافتند و برگههاى كاغذ خيس را براى آبكشى روى آن مىگذاشتند و پس از اين كه آب آن گرفته شد در حالى كه ورقه هنوز مرطوب بود، آن را برمىداشتند. اين كار به سازندهى كاغذ امكان مىداد به طور پياپى ورقههاى كاغذ را روى همان يك قالب آبكشى كند. پيش از آن، ورقهى كاغذ را روى پارچهى درشتبافى پهن مىكردند، اما تا زمان خشك شدن ورقهى كاغذ، نمىتوانستند آن را از روى پارچه بردارند.
4. بهبود كاغذ و بازيافت آن. افزودن موادى مانند بذرك، پنبه و كهنه پارههاى كتان به تركيب كاغذ و همچنين بهرهگيرى از خرده پارههاى كاغذ و پارچههاى كهنه كه در بهبود كاغذ سودمند بود و شيوهاى از بازيافت نيز بود.
5. كاغذ رنگي. در برخى دستنوشتههاى نويسندگان مسلمان دستورهايى براى ساختن كاغذ به رنگهاى قرمز، سبز، آبى، صورتى، زرد، پيازى و ارغوانى وجود دارد و حتى نوشته شده است كه چگونه مىتوان كارى كرد كه برگههاى كاغذ كهنه و ديرين به نظر برسند.
|