تقسيمات فلسفه ۲
گروه: مكاتب فلسفي

كليات خمس


منطقيان مفهوم كلي را به اختصار «كلي» مي نامند و كليات را به پنج قسمت تقسيم كرده اند.

1- نوع: (Espece) آن كلي ذاتي است كه افراد متحدالحقيقه را شامل شود. يعني افرادي كه ذاتيات آنها يكي است مانند انسان، اسب و غيره كه انسان شامل سقراط و ارسطو و حسن و حسين مي شود. گرچه عرض هاي اين افراد مختلف است اما ذات هاي آنان يكي است يعني ممكن است رنگ و مو و سن و لاغري و چاقي آنان با هم برابر نباشند اما در (جسم داشتن نامي و ناطق و حيوان بودن) با هم تفاوتي ندارند.

2- جنس (Genus) آن كلي ذاتي است كه بر افراد مختلف الحقيقه حمل مي شود. مانند حيوان كه بر انسان و اسب و ماهي و... حمل مي شود.

3- فصل (Difference): كلي ذاتي است كه موجب امتياز يك نوع از انواع مشارك شود مانند ناطق كه فصل انسان است و او را از حيوان هاي ديگر ممتاز مي سازد. در تعريف هر چيز نخست بايد جنس قريب آن، سپس فصل آن ذكر شود. مثلاً در تعريف دايره بايد گفت: شكلي است محدود به يك خط منحني كه جميع نقاطش از مركز به يك فاصله باشد.

4- عرض خاص و عرض عام Accidents: عرض خاص كلي عرضي است كه اختصاص به افراد يك نوع داشته باشد. مانند خندان و گريان كه مختص انسان است و عارض اسب و استر نمي شود.

عرض عام آن كلي عرضي است كه اختصاص به افراد يك نوع نداشته و عارض انواع گوناگون مي شود. مانند سفيدي و سياهي كه عارض حيوان، لباس، كاغذ و ديوار و جز آن مي شود.

تصديق يا حكم ذهني عبارت از دريافتن و برقرار كردن رابطه بين در تصور است و آن مركب از سه جزء مي باشد.

1- موضوع Subject و به فرانسه (Sujet) يا محكوم عليه، كه آن جزئي است كه چيز ديگر را به آن نسبت مي دهند. مانند زمين در جمله يا حكم «زمين كروي است».

2- محصول Predicate يا Attribut يا محكوم به و آن جزئي است كه به جزء ديگر اسناد داده شود يا به تعبير منطق حمل مي شود مانند: كروي در جمله يا حكم فوق.

3- جزئي كه موضوع و محمول را به هم مي پيوندد رابطه نام دارد Copie و يا Copula.

اقساط احكام (قضايا)


معمولاً احكام يا قضايا را از نظرهاي گوناگون تقسيم مي كنند و ما در اينجا اقسام احكام را به نحوي كه كانت در كتاب انتقاد عقل تقسيم كرده است فهرست وار ذكر مي كنيم:

1- حكم يا قضيه از نظر كميت (Quantity) يا كلي است يا جزئي يا شخصي.

2- حكم يا قضيه از نظر كيفيت (Quality) يا موجبه است يا سالبه يا معدوله.

3- حكم يا قضيه از نظر نسبت (Relation) يا محلي است يا شرطي يا انفصالي.

4- حكم يا قضيه از نظر جهت (Modality) يا ظني است يا قطعي يا تعييني.

حجت (استدلال و استنتاج) Reasoning - Inference


استنباط و استخراج فروع و نتايج از اصول و مقدمه ها يا برعكس رد و ارجاع فروع و نتايج به اصول و مقدمه ها و در تعريف ديگر تصديق هاي معلومي كه ذهن را به تصديق مجهولي برساند استدلال و حجت گويند مثلاً ما وقتي در موقع قدم زدن، در داخل باغي احكامي را همانند احكام زير صادر مي كنيم:

چقدر گل ها با سليقه كاشته شده است، چقدر چمن ها سبز است، چراغ هاي باغ چه زيباست، چه درختان ميوه خوبي است و سپس از اين احكام حكم ديگري را نتيجه گرفته و مي گوييم صاحب باغ چه مرد با سليقه اي است و يا برعكس براي ثابت كردن با سليقه بودن مرد صاحب باغ اين احكام را دليل بياوريم، فعلي را كه به آن استدلال مي گويند انجام داده ايم و استدلال كه انتقال از قضاياي معلوم به قضيه مجهولي است به سه صورت انجام مي پذيرد.

قياس -استقراء- تمثيل

1- قياس (Deduction) استدلالي است كه در آن از مقدمه هاي كلي به نتايج جزئي مي رسند. مثال: هوا جسم است هر جسمي داراي وزن است پس هوا داراي وزن است. ملاحظه مي شود كه قضاياي نخستين كلي تر است تا نتيجه. قياس لااقل مشتمل بر سه قضيه خواهد بود:

دو قضيه اول را مقدمات (صغري و كبري) و قضيه آخر را نتيجه مي خوانند. اعتبار قياس به مراتب بيشتر از استقراء و تمثيل است.

2- استقراء (Induction) استدلالي است كه ذهن در آن از مطالعه امور جزئي به نتايج كلي مي رسد مثلاً از ملاحظه اينكه پني سيلين در معالجه تعداد زيادي از مبتلايان به ذات الريه مفيد است به اين نتيجه كلي مي رسيم كه پني سيلين در درمان هركس كه مبتلا به ذات الريه باشد مؤثر است. تمام حقايقي كه در فيزيك و شيمي و زيست شناسي به عمل آمده است از راه استقراء مي باشد.

3- تمثيل (Analogy): استدلال از جزئي به جزئي را استدلال تمثيل گويند و بيشتر از راه مشابهت هايي كه موجود است اين استدلال به عمل مي آيد. مثال: چون پرويز و حسين از حيث رفتار و كردار شبيه هم هستند و پرويز آدم بيهوشي است پس نتيجه مي گيريم كه حسين هم شخص بيهوشي است. اينگونه استدلال از نظر منطقيان استدلالي است ضعيف و بيشتر در علوم انساني و تاريخ موارد استفاده دارد. البته بايد دانست كه معمولاً در بسياري از موارد وقتي لفظ قياس گفته مي شود به معني مقايسه دو چيز و درست مترادف با تمثيل است.

مولانا جلال الدين فرمايد:

از قياسش خنده آمد خلق را

كو چو خود پنداشت صاحب دلق را

كار پاكان را قياس از خود مگير

گرچه باشد در نوشتن شير شير

4- فلسفه اولي


همانطور كه اشاره شد فلسفه در قديم دانش عام و مطلق بود و فيلسوف همه امور عالم را مورد تحقيق قرار مي داد، اما به تدريج علوم گوناگون از آن جدا شدند و هركدام به بررسي و مطالعه گروه محدود و معيني از امور عالم پرداختند و اين مطالعه و بررسي را هم به ظواهر محدود ساختند، يعني امور را چنانكه مي نمايند نه چنانكه واقعاً هستند يا ممكن است باشند موضوع تحقيق هاي خود قرار دادند و بحث از حقيقت و كنه امور را به فلسفه metophysie واگذاشتند. با اينكه بعضي از متفكران جديد براي فلسفه اولي قائل به هيچگونه قدر و اعتبار نيستند نمي توان منكر كليت و عموميت تتبع هاي فلسفي و عواطف ديني شد. پس فلسفه اولي دو امتياز «كليت تام و مطلقيت» را بر تمام علوم دارد.
مطلقيت آن از اين لحاظ است كه بايد حقيقت امور يني «ذات» و «بود» آنها را به ما بشناساند نه «ظواهر» و «عوارض» يا «نمود»شان را و كليت تامه آن از اين جهت است كه بايد معلومات كلي به دست بدهد كه روي معلومات كلي حاصل از علوم ديگر استوار باشند به عبارت ديگر بايد به جست وجوي اصول و مبادي و علل نخستين بپردازد. موضوع هايي كه در فلسفه اولي هميشه مورد بحث هستند عبارتند از:
1- معرفت يا علم و حدود و ارزش آن.
2- وجود با وجوه سه گانه آن (ماده، جان، روان)
3- واجب الوجود
4- جبر و اختيار