عصيان فرشتگان
گروه: نقد و ادبيات
نویسنده: آناتول فرانس
منبع: مهرگان مهرداد

اين داستان در سال 1914 توسط آناتول فرانس نوشته شده و سرگذشت فرشته اي است كه زمين را زيباتر و جالب تر از بهشت يافته .

صاحب كتابخانه اسپارويو با ناپديد شدن كتاب هاي با ارزشش، براي نخستين بار به وجود او پي مي برد و از اين موضوع سخت به وحشت مي افتد. ولي پس از مدتي فرشته براسپارويو ظاهر مي شود و به صورت محافظ او در مي آيد. فرشته كه نامش آركاد است، اعلام مي كند كه مشغول ترتيب انقلابي بر عليه طبقه اشراف مي باشد ولي مثل همه انقلابيون، به نظر مي رسد كه او بيشتر مايل است از زندگي در پاريس لذت ببرد تا اينكه به انقلابش بپردازد، سرانجام هنگامي كه انقلاب مي خواهد به اوج خود برسد، با شكست مواجه مي گردد.

درضمن اين كتاب آناتول فرانس فرصت كافي براي اظهار گفته هاي فولادينش در مورد جامعه پاريس، هنر مذهبي، معنويات موجود و بيهودگي پليس فرانسه در ايجاد انتظامات لازم، داشته است. بسياري از منتقدين اين كتاب فرانس را بهتر از كتاب هاي جزيره پنگوئن ها، زنبق سرخ و جنايت سيلوستر بونار مي دانند.

فرانس، آناتول نام مستعار (نام واقعي فرانسوا آناتول تيبو ) نويسنده، شاعر و منتقد فرانسوي (1844-1924) آناتول فرانس در پاريس و در خانه‌اي در كنار رودخانه سن، جايي كه پدرش كتابفروشي داشت، زاده شد.

تحصيلات خود را در كالج استانسيلاس Stanislas انجام داد، چندي با ناشران، در معرفي كتاب همكاري كرد و كم‌كم به تحقيق و تبحر در تاريخ روي آورد. در 1868 اولين اثر تحقيقي خود را درباره "آلفرد دو وينيي" Alfred de Vigny انتشار داد و سال بعد به عنوان مميز در مجموعه‌هاي شعر جديد كه به نام "پارناس معاصر" Parnasse Contemporain منتشر مي‌شد، بكار پرداخت. در 1871 در دومين جلد مجموعه، دو شعر انتشار داد و در 1873 "اشعار طلايي" Poemes dores را منتشر كرد كه به لوكنت دوليل تقديم شده بود. اين اشعار توصيفي و موزون در سبك اشعار پارناسي بود كه توجه شاعر را به فنون و صناعت شعر نشان مي‌داد، چنانكه گاه لحن توصيفي در آن تاحد پرده نقاشي اساطيري پيش مي‌رفت و شوق آناتول فرانس را به افسانه‌هاي كهن آشكار مي‌ساخت. آناتول فرانس در 1876 نمايشنامه منظوم "عروسيهاي مردم كورنت" Les Noces corinthiennes را انتشار داد كه نمايشنامه‌اي مربوط به عده كهن بود و در 1902 در پاريس برصحنه آمد.

موضوع نمايشنامه داستان ساده‌اي است كه در شهر كورنت از شهرهاي يونان باستان در نخستين قرنهاي مسيحيت جريان يافته و بر مبناي جدال ميان طرفداران دين پيروز مسيح و مشركان واقع شده است. عشق جواني مسيحي را به دختري از خانواده كافران نشان مي‌دهد كه به ناكامي و مرگ دختر مي‌انجامد. اين نمايشنامه اگرچه فاقد تحرك نمايشي بود، به سبب شيوه نگارش زيبا و شاعرانه، اثري ممتاز به شمار آمد. در 1876 آناتول فرانس در كتابخانه مجلس سنا به كار اشتغال يافت، سال بعد ازدواج كرد و صاحب دختري شد، اما ازدواج او در 1893 به جدايي انجاميد.

در اين دوره آناتول فرانس پياپي آثاري منتشر مي‌كرد كه بيشتر آنها با اقبال عمومي همراه بود. از آن جمله است: داستان كوتاه "ژوكاست و گربه لاغر" Jocaste et le chat maigre (1879)، رمان "جنايت سيلوستر بونار" Crime de Sylvestre Bomnard (1881) كه او را به شهرت رساند. قهرمان اين اثر كه سبك خاص آناتول فرانس را در بردارد، مردي با فرهنگ و عاشق كتاب است كه ميان كتاب به سر مي‌برد و زندگي را از خلال كتاب مي‌بيند. نويسنده با هنرمندي بسيار انديشه‌ها، شورشها، قضاوتها و طرز تفكر دانشمندانه او را درباره زندگي به شيوه‌اي دلپذير بيان مي‌كند و نگارش رنگين سبك پارناسي را با صراحت رئاليسم استادش فلوبر مي‌آميزد. داستان جنايت سيلوستر بونار موفقيت بسيار به دست آورد، "اميال ژان سروين" Les Desirs de Jean Servien (1882) كه از عشق آناتول فرانس به هنرپيشه‌اي الهام گرفته بود، داراي قسمتهاي بسيار زيبايي است برمبناي تحليل دقيق رواني و اخلاقي.

از جمله آثار آناتول فرانس كه خاطرات زندگي او را در بردارد، كتاب "دوست من" Le Livre de mon ami (1885) است. نويسنده در وراي چهره قهرمان كتاب، "پيرنوزي‌ير" Pierre Nozieres، چهره خود را نهان كرده و بدين طريق توانسته است در نقل خاطرات شخصي، تغييرات لطيف و دلپذيري بدهد و در ميان تصويرهاي دوران كودكي، نكته‌هاي خاصي نيز از دوره بلوغ و پختگي خود بگنجاند و با شيوه‌اي دقيق و نكته‌سنجي فراوان چهره بعضي از دوستان و خويشاوندان را از چشم كودكي پنج تا هفت ساله ترسيم و از نظر پير كوچك درباره مشاهدات خود قضاوت كند. از آثار ديگري كه برمبناي خاطرات شخصي آناتول فرانس قرار گرفته است، مي‌توان از اين آثار نام برد: "پيرنوزي‌ير" Pierre Noziere (1899)، "پير كوچك" Le Petit Pierre (1918)، "زندگي نوشكفته" La Vie en fleur (1922)، كه در همه آنها تخيلي دلنشين، مقامي بيش از واقعيت دارد. موضوع اصلي كه در همه آثار آناتول فرانس مورد هجو و انتقاد قرارگرفته، عالم مسيحيت و جامعه نوين آن است. از جمله رمانهاي معروف او درانتقاد مذهبي رمان "تائيس" That’s (1890) است كه «تورات بي‌ايمانان» خوانده شده.

آناتول فرانس در اين اثر با ناباوري به بحثهايي طنزآميز درباره مذهب و زندگي روحي و اخلاقي قديسان و شهيدان قرون اول مسيحيت مي‌پردازد و از تمدن يونان باستان وصف استادانه‌اي به عمل مي‌آورد. داستان از نظر قالب و شيوه نثرنويسي از شكوه و جلال بسيار برخوردار است و توجه تازه آناتول فرانس را به نوشتن رمانهاي بزرگ نشان مي‌دهد. تائيس موفقيتي خارق‌العاده به دست آورد و در 1894 از آن اپرايي ساخته شد با آهنگ "ماسنه" Masenet آهنگساز معروف فرانسوي. از آن پس آناتول فرانس راه تازه‌اي پيش گرفت به سبك "ولتر" حاكي از بي‌ايماني و شكاكي مذهبي و انتقاد آميخته به طنز و نيشخند. نمونه اين شيوه را در "بريان پزي ملكه پدوك" (ملكه سبا) La Rotisserie de la Reine Pedauque (1893) و "عقايد آقاي ژروم كوانيار" Les Opinions de M.Jerome Coignard مي‌توان ديد. آناتول فرانس در كتاب اخير عقايد ژروم كوانيار، روحاني لطيف طبع و دانشمند و عالم علوم الهي و استاد هنر را از زبان شاگردش كه در عين حال شاگرد دكان بريان‌پزي پدر خويش است، بيان مي‌كند. پسر كه راوي داستان است بحثها و جدلهايي را كه استادش به مناسبتهاي گوناگون پيش مي‌كشد، احساسها و قضاوتها و بي‌ايمانيهاي تلخ وعقايد انقلابي او را به طور مشروح بيان مي‌كند و خواننده را با اشخاص مختلف و جاهاي مختلف روبرو مي‌كند و همين برخوردها به آناتول فرانس امكان مي‌دهد كه زمينه بحثهايي را درباره سياست و نكته‌هاي روحي و اخلاقي وتحليل جامعه فراهم آورد. چيزي كه اثر را دلپذير مي‌سازد، لحن مطايبه‌آميز نويسنده است در بيان انديشه‌هاي جاري قرن هيجدهم.

در واقع آبه ژروم كوانيار سخنگوي آناتول فرانس است كه خواننده را در خلال شيوه فصيح انشا و در پيچ و خم بحثها با موضوعهاي اصلي آثار او آشنا مي‌كند. آناتول فرانس از 1885 منتقد ادبي روزنامه تان Temps گشت و مقاله‌هاي انتقادي خود را كه در اين روزنامه انتشار مي‌داد كه در پنج جلد به نام "زندگي ادبي" La literaire فراهم آورد و اولين جلد آن در 1888 منتشر گشت. رمان "زنبق سرخ" Le Lys rouge (1894) از زندگي مادام "آرمان دوكاياوه" Mme Arman deCaillavet كه دوستيش با آناتول فرانس از 1888 آغاز شد، الهام گرفته است و وقايع يكي از محافل ادبي پاريس را در اواخر قرن نوزدهم وصف مي‌كند. آناتول فرانس اگرچه با شيوه نگارش رمان احساسي و تحليلي مأنوس نبود، با انتشار زنبق سرخ در رديف "آلفونس دوده" و "گي دي موپاسان" قرار گرفت، اما دنباله اين نوع رمان‌نويسي را به زودي رها كرد.

زنبق سرخ در 1899 برصحنه تئاتر برده شد. "باغ اپيكور" Le Jardin d’Epicure (1894) شامل مقاله‌هاي كوتاهي است در موضوعهاي گوناگون و زندگي و مرگ و شيوه دست يافتن به خوشبختي و حفظ آن، يا درباره تفسيرهاي مختلف از وقايع جاري كه غالب آن از بهترين مقاله‌هاي آناتول فرانس به شمار مي‌آيد و معرف كامل فلسفه و طرزتفكر او است. در نظر آناتول فرانس وجود هيچ چيز به خودش بسته نيست مثلاً ناداني از شرايط لازم عالم هستي است، اگر همه چيز را مي‌دانستيم، نمي‌توانستيم زندگي را حتي يك ساعت تحمل كنيم. احساسهايي كه زندگي را براي ما شيرين يا لااقل قابل تحمل مي‌كند، تنها زائيده دروغ و خيالات واهي است. اين موضوع كه زندگي خوب يا بد است، حرفي بي‌معني است. بايد گفت كه زندگي خوب و بد، گوارا و ناگوار، پرجاذبه و نفرت‌انگيز، شيرين و تلخ و خلاصه همه چيز است و حال كه آداب و رسوم وعادتهاي زندگي قرن به قرن تغيير مي‌يابد، پس عقل ايجاب مي‌كند كه زندگي را آنچنانكه هست، بپذيريم.

آناتول فرانس در 1896 به عضويت آكادمي فرانسه درآمد. پس از آن "تاريخ معاصر" L’Histoire contemporaine را ميان سالهاي 1897 و 1901 در چهار جلد انتشار داد و در آن از جامعه عصر خود با لحني تلخ انتقاد كرد. قهرمان كتاب شخصيتي است كه در جامعه قرن نوزدهم همان وضع را دارد كه آبه كوانيار در آغاز قرن هيجدهم داشته است. اين كتاب از نظر عامه مردم شاهكار آناتول فرانس به شمار آمد. مجموعه داستان "كرنكبيل" Crainquebille (1903) متعلق به دوره‌اي است كه در هنر نويسندگي آناتول فرانس تحولي آشكار پديد آمده است. دنباله بي‌ايماني و شكاكيت رها شده و به راهنمايي در نظام اجتماعي و عدالت و قوانين انساني روي آورده شده است. كرنكبيل قهرمان داستان، فروشنده دوره‌گردي است كه به اتهام دشنام دادن به مأمور انتظامي به زندان مي‌افتد و پس از رهايي از زندان مورد تحقير مشتريان قرار مي‌گيرد وهمه آنان را از دست مي‌دهد و به فقر و گرسنگي دچار مي‌شود و اين‌بار كه از روي عمد به مأمور ديگري دشنام مي‌دهد تا به زندان بيفتد و از مسكن و غذاي رايگان برخوردار گردد، مقامات انتظامي او را احمق بينوا مي‌خوانند و پدرانه به ملامتش مي‌پردازند.

اين داستان به سبب هجو نيشدار و مستقيم دستگاه عدالت، موفقيت بسيار يافت و از آن نمايشنامه‌اي اقتباس شد كه اولين بار در 1903 برصحنه آمد. "جزيره پنگوئن‌ها" L’lle des Pingouins (1908) چشم‌انداز استعاري و زننده‌اي است از تاريخ فرانسه. آناتول فرانس به تقليد افسانه‌هاي قديم بروتاني، داستان عجيب "كشيش سن مائل" Saint Mael را نقل مي‌كند كه براي ارشاد اقوام كافر با وسيله‌اي ابتدايي ازآبهاي اقيانوس مي‌گذرد و هرچند يك‌بار به جزيره‌اي پا مي‌نهد و پس از هدايت ساكنان آن به جزيره ديگر قدم مي‌گذارد تا گذارش به جزيره پنگوئن‌ها مي‌افتد و مرغان زيباي جزيره را كه دسته دسته گرد هم آمده بودند، به جاي مردمي موقر و كوتاه قد و ساده مي‌گيرد و به ارشادشان مي‌پردازد و تعليم انجيل را به آنان آغاز مي‌كند. بدين ترتيب «قوم پنگوئن» به وجود مي‌آيد كه استعاره‌اي از مبدأ تاريخ فرانسه است.

آناتول فرانس تاريخ اين قوم را به تدريج پيش مي‌برد تا آن را به جامعه سرمايه‌داري و انقلاب اشتراكي و جدال مسلح و تمدنهاي جديد و خطاهايي كه عالم بشريت تا ابد به ارتكاب آن محكوم است، مي‌كشاند. تحقيق وتبحر شيطنت‌آميز تاريخي، سبك پرشور و طبع بذله‌گوي نويسنده از اين اثر پرده نقاشي دلپذيري ساخته است كه در ضمن انديشه‌هاي تازه انقلابي آناتول فرانس و آمادگيش را براي پذيرفتن انقلاب كمونيستي در 1917 نمودار مي‌سازد. "خدايان تشنه‌اند" Les Dieux ont soif (1912) از معروفترين آثار آناتول فرانس به شمار مي‌آيد. تار و پود اين اثر از انقلاب فرانسه ساخته شده است كه آناتول فرانس به خوبي آن را شناخته، از ديد خاص خود به آن نگريسته و بعضي از نظريه‌هاي خود را درباره تاريخ و وضع بشر در آن گنجانده است. خدايان تشنه‌اند به سبب استادي آناتول فرانس در ساختن صحنه‌ها و تيزبيني در نگريستن به عمق وقايع و نفوذ به طرز تفكر عصر و توجه به انعكاس انديشه‌ها و حوادث و آداب و رسوم و محيط اجتماعي و به سبب اسلوب فصيح و انشاي شيواي كتاب، پيروزي‌اي شگفت‌انگيز به دست آورد. از آثار مهم ديگر اين دوره "عصيان فرشتگان" La Revolte des Anges (1914) است، كتابي اساطيري، كه آناتول فرانس در آن بار ديگر به طور عميقي نظر خويش را درباره مذهب و زندگي و عقل و هوش ارائه داده است. نظر ضدكاتوليك آناتول فرانس در اين اثر به حد اعلاي گستاخي رسيده است. او هرگز تا اين حد در حمله به مذهب كاتوليك شدت وخشونت نشان نداده و لحن مسخره‌آميز به كار نبرده است. از آثار سياسي و اجتماعي آناتول فرانس اين آثار است: "بر سنگ سفيد" Sur la Pierre blanche (1905)، "نظريه‌هاي اجتماعي" Opinions socials (1902)،"به سوي زمانهاي بهتر" Vers les temps meilleurs (1909).


آناتول فرانس نويسنده‌اي است با هوشي تيز و ذهني قاطع و ادراكي قوي و استعدادي عميق در طنزگويي، با فرهنگي شگفت‌انگيز و قلبي حساس در برابر بي‌عدالتي‌ها. وي فارغ از هرگونه جريان زيبائي‌شناسي عصر خود، از نثر و نظم زبان فرانسه قالبي خاص ساخت و كوشيد كه نگاهبان قواعد انشا و دستور زبان و شيوه نگارش قرن هيجدهم باشد و به باقي‌مانده اين شيوه، شكل هنري كمال يافته‌اي آميخته با طنز و لطف كلام ببخشد. آناتول فرانس در زبان فرانسوي بصيرت كامل داشت و چون سدي استوار در برابر فساد و بوالهوسي افراد درباره زبان ايستاد، اما افق انتقاد بر او تنگ شد و نقدهاي او در انواع نهضتهاي ادبي كه قدرت ادبي آينده را در دست داشتند، نفوذناپذير آمد. با وجود اين پيشرفت و نفوذ تدريجي او در مردم به خوبي درك مي‌شد.

آناتول فرانس «سلطان نثر» خوانده شده است. درنثر او هركلمه چون نگيني بر جاي خود نشسته است. سخره و هجوپردازي او در ميان گرمي شاعرانه و عشق به زيبايي كلام لطف خاص مي‌يابد و طنزها و مخالف‌گويي‌ها به وسيله عطوفت و دلسوزي براي عالم بشريت دلپذير مي‌گردد. آناتول فرانس در 1921 به دريافت جايزه ادبي نوبل نايل آمد.