|
دريدا در سالهاي اوليه شهرتش از سوي چپ هاي اروپا به اتهام نداشتن تعهد سياسي و ارائه فلسفه اي كه به همه مفاهيم ثابت و قطعيات سياسي حمله مي كرد مورد انتقاد قرار گرفت. اما در دهه ۱۹۸۰ او از نظر سياسي هم فعال شد و با مخالفت با آپارتايد دفاع از مخالفان چك و حمايت از حقوق مهاجران آفريقاي شمالي در فرانسه، نشان داد كه آرمان سياسي هم دارد.
ژاك دريدا؛ فيلسوف، نظريه پرداز و منتقد سياسي _ اجتماعي فرانسوي در پانزدهم جولاي ۱۹۳۰ در الجزاير زاده شد. او در سال ۱۹۴۹ الجزاير را به قصد فرانسه براي تكميل تحصيلات ترك گفت و در سال ۱۹۵۲ وارد اكول نرمال سوپريور پاريس شد و در آنجا زير نظر افرادي چون: ميشل فوكو و لويي آلتوسر و ديگران به تحصيل پرداخت. دريدا از سال ۱۹۶۴ تا ۱۹۸۴ در دانشگاه سوربن به تدريس فلسفه پرداخت. آنچه كه بعدها سبب شهرت دريدا شد، سخنراني وي در دانشگاه جان هاپكينز با عنوان «ساختار، نشانه و بازي در گفتمان علوم انساني» به سال ۱۹۶۶ بود.
در اين سخنراني بود كه وي مهر پايان بر ساختارگرايي زد و براي نخستين بار از اصطلاح ساختارشكني (Deconstruction) به عنوان روش يا ترفندي براي گذار از ساختارها و بنيانهاي متافيزيكي متن، بهره جست. پس از اين سخنراني كه رهاورد توأمان محبوبيت و مغضوبيت براي دريدا بود، آراي وي در جهان انگليسي زبان، بويژه آمريكا از رواج بسزايي برخوردار گرديد؛ به طوري كه از چندين دانشگاه آمريكا و انگليس، دكتراي افتخاري دريافت كرد. آثار نخستين دريدا بر روي انديشه هاي ادموند هوسرل متمركز بود؛ به طوري كه به غير از نگارش كتابي درباره اين فيلسوف آلماني، مقدمه اي مشروح بر اثر هوسرل، يعني «بنيانهاي هندسه» ، با عنوان «منشأ هندسه» نگاشت.
از ديگر آثار وي مي توان به: درباره نوشتارشناسي، نوشتار و دگرساني، گفتار و پديدار، مواضع، كردارهاي دين، عطيه مرگ، تب آرشيو، انتشار و حاشيه هاي فلسفه و... نام برد. اما ترفند يا روش ساختارشكني كه دريدا آن را از انديشه هايدگر در كتاب «هستي و زمان» بر مي گيرد، روشي است توأماً سلبي و ايجابي براي فراگذشتن از _ به تعبير دريدا _ حضور و ورود به عرصه غياب. به نظر دريدا، تاريخ فلسفه غرب از افلاطون تا عصر حاضر، عرصه به حضور طلبيدن معنا بوده، حال آن كه بايد به معناهاي پنهان در حاشيه اين تاريخ توجه كرد .
از اين سبب، با كاربست اين روش، سكوت در برابر گفتار، غياب در برابر حضور، نوشتار در برابر گفتار از اهميت بيشتري برخوردار مي شود. به انگيزه درگذشت اين فيلسوف بزرگ، مطلبي تهيه شده كه در پي مي خوانيد: ژاك دريدا متفكر الجزايري الاصل فرانسوي و يكي از بحث انگيز ترين و محبوب ترين فيلسوفان اواخر قرن بيستم روز جمعه در بيمارستاني در پاريس از دنيا رفت. علت مرگ او سرطان لوزالمعده اعلام شده است. دريدا را پدر «ساختارشكني» مي شناسند، يعني شيوه اي از تحقيق كه مي گويد همه نوشته ها سرشار از سردرگمي و تناقض است و نيت نويسنده نمي تواند بر تناقضات نهفته در خود زبان غلبه كند.او به همين دليل صداقت و معناي حقيقي و دائمي را از متن مي گيرد.
اين مفهوم به همه انواع هنر و علوم اجتماعي همچون زبانشناسي، انسان شناسي، علوم سياسي و حتي معماري جريان يافته است. دريدا پيروان فراواني داشت كه البته تعداد آنها در آمريكا بسيار بيشتر از اروپا بود، اما به همان اندازه كه تحسين مي شد، مورد انتقاد و خشم هم قرار مي گرفت. براي بسياري از آمريكايي ها او نمادي از يك مكتب فكري فرانسوي بود كه به اعتقاد آنها بسياري معيارهاي سنتي آموزش كلاسيك را در هم مي شكست و البته نامش آميخته با آرمان هاي سياسي است.
در نقد ادبي، متون به قطعات و عبارت هاي جداگانه تقسيم مي شوند تا معناهاي نهفته در آن تبيين شود. حاميان فمينيسم و آرمان هاي جهان سومي، از اين شيوه استقبال كرده و آن را ابزاري براي فاش كردن تعصبات افلاطون، ارسطو، شكسپير، فرويد و ديگر نمادهاي «سفيد پوست مرده» فرهنگ غرب مي دانند. معماران و هنرمندان طراحي مي توانند از رويكرد «ساختارشكنانه» در ساختمان ها استفاده كنند، يعني از طرح هاي سنتي پرهيز كرده و به جاي آن از فضاهاي شكسته و گاه «ناآرام» استفاده كنند. وودي آلن فيلم ساز عنوان يكي از فيلم هايش را «هري ساختار شكن» نام گذاشت تا نشان دهد قهرمان داستانش با درهم شكستن همه چيز بهتر درك مي شود و در فيلم تناقض ها و تضادهاي عصبي اين قهرمان را تحليل كرد.
يك كلمه رمز براي كلام تا پايان قرن بيستم، ساختارشكني به كلمه رمزي براي كلام متفكرانه تبديل شد، همان طور كه پيش از اين اگزيستانسياليسم و ساختار گرايي (Structuralism) دو فلسفه باب شده ديگر كه آنها هم بعد از جنگ جهاني دوم از فرانسه ظهور كرد ند ،به كلمات يك رمزي تبديل شده بودند. دريدا و پيروان او نمي خواستند و بعضي مي گويند نمي توانستند ساختارشكني را به طور دقيق تعريف كنند، لذا اين مفهوم درك نشده باقي ماند يا اينكه به شيوه هاي متعدد و كاملاً متضادي تعبير و تفسير شد.
|
