آلن رب -گرى يه و آثارش/رمان نويسى كه عاشق سينما بود
گروه: گزارشات
نویسنده: آرش نقيبيان

ادبيات شكل پيچيده اى براى بيان مسائل ساده نيست بلكه ساده ترين شكل براى بيان مسائل پيچيده است.
ژان كوكتو ••• آلن رب گرى يه در ۱۸ اوت ۱۹۹۲ در شهر برست در شمال غربى فرانسه به دنيا آمد. او نخستين رمانش «جوانى» را در بيست و دو سالگى نوشت ولى اين رمان هرگز منتشر نشد. در سال ۱۹۴۹ رمان «شاه كشى» را به پايان رساند كه از سوى انتشارات گاليمار رد شد. اين رمان سرانجام سى سال بعد پس از بازنويسى توسط انتشارات مينويى به چاپ رسيد. انتشارات مينويى به مديريت «ژروم لاندون» كه خود از جمله ادباى برجسته فرانسوى است از جمله ناشرانى است كه مى توان نام «متفاوت» را بر آنها گذاشت.
انتشارات مينويى در طى بيش از پنج دهه فعاليت فرهنگى خود مهمترين كتاب هاى ادبيات معاصر فرانسه را به چاپ رسانده است. رب گرى يه مدتى به عنوان مهندس كشاورزى در جزاير گوادلوپ و مارتينيك مشغول به كار شد ولى در سال ۱۹۵۱ به علت بيمارى مجبور به بازگشت به فرانسه شد و هنگام سفر با كشتى نوشتن رمان «پاك كن ها» را آغاز كرد. او بعد ها دستنويس «پاك كن ها» را به انتشارات مينويى سپرد. اين رمان در سال ۱۹۵۳ برنده جايزه فنئون شد و به شدت مورد توجه رولان بارت منتقد برجسته ادبيات فرانسه قرار گرفت.
آلن رب گرى يه در سال ۱۹۹۵ رمان «چشم چران» را به چاپ رساند كه جايزه منتقدان را از آن او كرد. او از آن پس شروع به همكارى با مجله اكسپرس كرد. مقالات آلن رب گرى يه در اين مجله سال ها بعد در كتاب مستقلى با عنوان «براى يك رمان نو» به چاپ رسيد.موفقيت اصلى آن رب گرى يه در سال ۱۹۵۷ بود كه رمان «حسادت» منتشر شد و اين كتاب براى نويسنده شهرت و اعتبار فراوانى را به ارمغان آورد. رب گرى يه در سال ۱۹۵۱ با «كاترين راستاكيان» هنرمند نامدار فرانسوى ازدواج كرد و براى كتاب او «تصوير» مقدمه اى با نام مستعار نوشت.در سال ۱۹۶۰ در بحبوحه جنگ استقلال الجزاير آلن رب گرى يه به اتفاق ۱۲۱ روشنفكر فرانسوى بيانيه اى را براى دفاع از مردم الجزاير و محكوم شمردن اقدامات سلطه طلبانه دولت فرانسه منتشر كرد. با اين وجود رب گرى يه برخلاف ژان پل سارتر به تعهد سياسى نويسنده باور نداشت و معتقد بود نويسنده مجاز نيست تا آثارش را در خدمت اين يا آن جريان سياسى قرار دهد.از ديگر گرايشات مهم رب گرى يه علاقه فراوان او به نگارش فيلمنامه و كارگردانى فيلم است. او در فاصله سال هاى ۱۹۶۴- ۱۹۶۱ فيلمنامه «سال گذشته در مارين باد» را نوشت كه به وسيله آلن رنه ساخته شد.
كارگردانى فيلم «قطار سريع السير اروپا» باشركت ژان لويس ترن تينان كه با استقبال فراوانى روبه رو شد و همچنين دو فيلم «لغزش تدريجى لذت» و «بازى با آتش» از ديگر فعاليت هاى سينمايى آلن رب گرى يه به حساب مى آيد.جنبش «رمان نو» مانند ساير جنبش هاى ادبى و هنرى غرب، در رابطه با تحولات اجتماعى و سياسى در اواخر دهه پنجاه در فرانسه شكل گرفت و نويسندگانى چون آلن رب گرى يه، ميشل بوتور، كلود سيمون و ناتالى ساروت همزمان به انتقاد از شيوه هاى بيان رئاليستى و كلاسيك در رمان پرداختند. ساروت در كتاب معتبر خود «عصر بدگمانى» ضمن انتقاد از رمان كلاسيك، سير تحولات اين ژانر ادبى را از دوره كافكا تا به امروز دنبال كرده است.به گفته ناتالى ساروت:

«در گذشته نويسندگان قهرمانان آفريده خود را باور داشتند و اين باور به آنها توان مى بخشيد تا قهرمانانى فراموش نشدنى به عالم ادبيات عرضه كنند، در حالى كه امروز خوانندگان قهرمان را باور ندارند.» نويسندگان رمان نو مسائلى مانند «كسيون» شخصيت پردازى و حتى روايت را از رمان حذف كردند و تنها به ثبت آنى و لحظه اى رويداد ها و حوادث پرداختند. آلن رب گرى يه اعتقاد داشت، روايت گرى در ادبيات خيانت به خواننده است؛ زيرا او را به جهانى مشابه با جهان واقعى مى كشاند ناگفته نماند كه جنبش رمان نو در غرب نيز طرفدارانى پيدا كرد.از آن جمله «پترهاندكه» نويسنده اتريشى كه از مهمترين نظريه پردازان اين نهضت در كشور هاى آلمانى زبان است.
هاندكه در رمان معروف خود «ترس دروازه بان از ضربه پنالتى» بسيارى از عناصر رمان نو را وارد داستان كرده است.فرم داستان نويسى رب گرى يه بر عدم توالى زمانى استوار است و اين خود از تاثير پذيرى او از نويسندگانى چون «هانرى برگسون» و «مارسل پروست» و همچنين جريان موسوم به «سيال ذهن» سرچشمه مى گيرد. براى آشنايى بيشتر با جهان داستانى و تكنيك هاى نويسندگى آلن رب گرى يه كتاب Lareprise (بازيافتن) يكى از آخرين كتاب هاى او را در سال ۲۰۰۱ در پاريس و توسط انتشارات مينويى به چاپ رسيده است. مرور مختصرى مى كنيم. آلن رب گرى يه اين كتاب را در آستانه هشتاد سالگى و پس از هشت سال سكوت ادبى منتشر كرده است. هانرى ربن كارآگاه براى انجام يك ماموريت جنايى به برلين سفر مى كند: «برلين در آن زمان پايتخت آلمان شرقى است و زمان رويداد داستان چند سال بعد از پايان جنگ دوم جهانى است.» در طول سفر و در قطار هانرى ربن با همزادش روبه رو مى شود، مردى كه عميقاً شبيه به او است و در كوپه ديگر قطار مشغول مطالعه روزنامه اى به زبان آلمانى است.
در شهر برلين هانرى ربن قرار است با شخصى به نام پس يرگارن ديدار كند. روبن نگران است كه پس يرگارن همزاد را به جاى او اشتباه بگيرد. سرانجام پس يرگارن او را در جريان ماموريتش قرار مى دهد: هانرى ربن مامور مى شود شخصى به نام «ايكس» را زير نظر بگيرد كه البته ايكس نيز به نحو مشكوكى به قتل مى رسد و سير داستان به همين شكل معمايى و پازل گونه بدون اينكه خط سير مشخصى داشته باشد با تغييرات متعدد زمانى به جلو مى رود. از نكات جالب اين رمان استفاده از دو راوى در رمان است كه راوى دوم با نگارش پاورقى (زيرنويس) اشتباهات راوى اول را اصلاح مى كند.آلن رب گرى يه در مصاحبه اى كه پس از انتشار اين كتاب با «مگزين ليته رر» انجام داد گفته است: «دو پرسوناژ رمان برادران دوقلو هستند و اين موضوع ما را به انديشه بدل يا همزاد مى رساند كه كاملاً با زندگى من هماهنگى دارد. من با همزاد خودم چند بار روبه رو شده ام و در اين باره با ناباكوف و بورخس هم گفت وگو كرده ام كه آنها نيز همزادشان را ديده اند.»رمان بازيافتن همچنين دربرگيرنده عناصر بسيارى از رمان هاى پيشين رب گرى يه است.
استفاده از فرم پليسى در اين كتاب و در كتاب هاى قبلى نويسنده (به خصوص رمان معتبر پاك كن ها) با شكل و ساخت معمايى نوشته هاى او همخوانى دارد. نپرداختن به شخصيت افراد و شناخت آنها از طريق ديالوگ و همچنين ايجاد تعليق در داستان از ويژگى هاى ژانر پليسى است كه رب گرى يه در رمان هاى خود به كار مى برد.علاوه بر اين، در كتاب بازيافتن اشاره هايى به كيركگارد فيلسوف دانماركى و همچنين به اساطير يونان از جمله «اسطوره اديپ» مى شود كه بى گمان از دلمشغولى هاى ديگر مولف خبر مى دهد.

منابع: ۱- رمان Lareprise با نام جام شكسته توسط خانم خجسته كيهان به فارسى ترجمه شده است. ۲- يادداشت هايى درباره رمان- ميشل بوتور- سعيد شهرتاش- نشر سروش- ۱۳۸۱.