|
مروري بر كتاب
از پرویز ناتل خانلری چندین اثر به یاد ماندنی و ماندگار در ادبیات ایران به جا مانده است که نام ایشان را در ادبیات فارسی جاودان کرده است. از همه مهم‌تر مبحث تاریخ زبان فارسی است که کتابی سه جلدی با همین نام از آثار اوست. ناتل خانلری در زمینه پژوهش درباره زبان‌شناسی کهن و نوین واقعا قدم اول را برداشته‌اند و در این عرصه بنیان‌گذارند. کارهای علمی دکتر خانلری در مجله سخن غیر از فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی‌شان به هر حال نام ایشان را با ادبیات معاصر گره زده است. واقعیت این است که خود خانلری همانند شعر عقابش در ادبیات مانند عقاب است. ممکن است این شعر طولانی نباشد اما به لحاظ مفهومی عمیق و درخور تامل است. همیت مطالعه‌ی تاریخ زبان‌های ایرانی تا آن حد است که از روی آن قواعدی برای مطالعه‌ی مراحل تحول زبان‌های دیگر نیز می‌توان دریافت. از روی آثاری که موجود است سه مرحله در سیر تاریخی زبان‌های ایرانی قائل شده‌اند که مرحله‌ی باستان، مرحله‌ی میانه و مرحله‌ی جدید خوانده می‌شود.
در بسیاری از زبان‌های دیگر آثار صریح و دقیقی از این مراحل سه‌گانه وجود ندارد؛ اما از روی قواعدی که در مطالعه‌ی زبان‌های ایرانی به دست آمده است برای هریک از آن زبان‌ها نیز می توان چنین مراحلی قائل شد و بسیاری از نکته‌های مربوط به چگونگی تحول آنها را از روی این قیاس توجیه کرد.
بنای کتاب دستور زبان فارسی بر ۵ جلد ریخته شده بود که زبان ایرانیان را از زمان کهن تا دوره معاصر دربرمی‌گرفت. جلد اول شامل اصطلاحاتی بود درباره زبان ایرانی باستان و فارسی میانه تا ورود اسلام. جلد دوم مشتمل بر زبان‌ها و گویش‌هایی بود که بعد از اسلام در قلمرو ایران‌زمین شکل گرفته و تکامل پیدا کرده‌است. این دوره به قرن هفتم هجری ختم می‌شود.
جلد سوم ویژگی‌های نحوی و لغوی و آواشناسی دوره دوم زبان فارسی دری یعنی بعد از استیلای مغول را شامل می‌شود. این دوره به قرن سیزدهم خاتمه می‌یابد و از دوره‌های تأثیرگذار در زبان فارسی معاصر است. جلد چهارم درباره زبان فارسی معاصر و تحول و دگرگونی آن است و جلد پنجم درباره زبان فارسی در کشورهای همسایه مانند تاجیکستان، افغانستان و شبه‌قاره‌است.
دوره‌ی کتاب تاریخ زبان فارسی بعد از چاپ 5 جلدی در سه جلد منتشر شد و هم اکنون «تاریخ زبان فارسی» 3 جلدی در یک مجلد منتشر شده است، که هر سه جلد را در بر می‌گیرد.
|
