تاملات

نویسنده: مارکوس اورلیوس
مترجم: عرفان ثابتی
ناشر: ققنوس
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 160
اندازه کتاب: رقعی - سال انتشار: 1393 - دوره چاپ: 5

مروری بر کتاب  

کتاب تأملات حاصل اندیشه‌ها و تفکرات یکی از نامدارترین فیلسوفان مکتب رواقی در باب مسائل بنیادین حیات آدمی است. مارکوس اورلیوس در این اثر می‌کوشد از منظری خودکاوانه، خواننده را در بصیرت‌هایی که از تأمل در مضامینی چون محدودیت‌های حیات آدمی، ناپایداری امور، قانون عقلانی حاکم بر چیزها، کردار درست در راه زندگی و معرفت به نفس حاصل کرده است شریک سازد و او را به پیمودن طریق خودشناسی ترغیب کند.

«تأملات‌» کتابی است که شاید در وهله اول با خواندن آن نومید شوی‌، چرا که هرچه در آن است با تو حقیقی است تضادی آشکار دارد. ضمیر ناخودآگاهت را چنگ می‌زند و خراش می‌اندازد. مارکوس اورلیوس‌، این فیلسوف نامدار رواقی مذهب‌، در قامت یک امپراتور، چنان بر تو نهیب می‌زند که تا اعماق وجودت احساس رعب خواهی کرد.

چرا که او می‌داند آن چیزی که تو نمی‌دانی و تو هراسان و سردرگم در قرن 21، جملات او را در قالب اندرزهای حکیمانه چقدر آشنا می‌یابی آن‌جا که می‌گوید: «چقدر خوب می‌شد اگر می‌توانستیم هرگونه فکر اضافی و مزاحم را از خاطر خویش بزداییم و بی‌درنگ به آرامش دست یابیم «اورلیوس در این جستار، به زبانی عریان در  باره حیات آدمی چنین سخن می‌گوید.

خودشناسی و ترغیب شناخت ذات آدمی‌، از دیرباز محل تأمل و خلجان روحی ما آدمیان بوده است‌. هر از گاهی مورد مناقشه‌، گاهی دغدغه و زمانی دیگر با اعتراف به این که در گذر از این ودای درمانده گشته‌ایم‌، از کنارش با چشمانی بسته عبور کرده‌ایم‌. اما دیربازی است که تلنگری‌، نهیب و حتی فریادی بر ما لازم و چه بسا ضروری می‌نماید. در قرنی که میان دود و ظلمت می‌نماید.

در قرنی که میان دود و ظلمت ناشی از ازدحام تکنولوژی و شکستن حرمت‌ها و نیازمندی انسان‌ها به ضرورت‌های حیاتی برای زیستن هرچه بهتر، به راحتی محیط زیست خود را آلوده‌تر از پیش می‌کنیم و در وادی شکستن ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بی‌حرمتی شخصیت‌های یکدیگر گام بر می‌داریم و حتی در این راستا صدا را هم از این مصیبت بزرگ بی‌نصیب نگذاشته‌ایم‌، تأملات اورلیوس مرهمی است بر زخم‌های کهنه ما انسان‌ها چرا که از زمان پیدایش زبان در جوامع بشری‌، سوءتفاهمات هم آغاز شد و آدمیان جهنم یکدیگر شدند، و ما هنوز درگیر همین سوءتفاهمات هستیم‌.

«تأملات‌» نه یک‌بار بلکه بارها فانی بودن این دنیای خاکی را به تو گوشزد می‌کند و سرشت ازل تا ابد زندگی پس از مرگ را به یاد تو می‌آورد و بندبند پاره جانت را می‌آزارد، آزاری دوست داشتنی که تو چنین هستی و برای گریز از نفسانیت خود باید بکوشی و بدانی که اکنون از قوای روحانی‌ات چه استفاده‌ای داری می‌کنی‌؟ در هر موقعیتی خود را از این لحاظ بیازما و بپرس‌. این کار با آن بخش از وجودم که بخش فرمانروا خوانده می‌شود، چه رابطه‌ای دارد؟ در این لحظه روح چه کسی در من ساکن است‌؟ روح کودک‌، نوجوان‌، زن‌، جبار، گاو احمق با حیوان وحشی‌؟

این کتاب مشتمل بر دوازده جستار کتاب گونه است‌: کتاب اول ادب و خویشتنداری را به تو می‌آموزد و بر وجدان خفته‌ات نهیب می‌زند که مردانگی بی‌تظاهر را چگونه به دست‌آوری‌، آن گاه چگونگی مراقبت و تربیت شخصیت را به تو یادآوری می‌کند. در گفتارهای اورلیوس همه چیز هست‌.

از آنچه درباب ادب و تواضع رفتار آدمی بیان می‌شود، تا نفی غیبت و تهمت و تفرقه‌افکنی‌. رساله «تأملات‌»، تأملی است در زندگی روزمره آدمیانی که گرفتار خویشتن خویشند، بی‌آن که به عواقب نکوهش‌بار این در هم تنیدگی اندیشه کنند. بی‌آن که بدانند مرگی هم در راه است‌.

برای اشتهار و فزون‌طلبی خویش هر کاری را مجاز می‌شمرند و آن گاه به گاه گرفتاری و درماندگی در اوج تسلیم و زاری‌، خدا را به یاری می‌طلبند، چرا که به زودی جهان را فراموش خواهند کرد به زودی جهان هم آن‌ها را از یاد خواهد برد.

فیلسوفان برای همین مهم به یاری نوع بشر آمده‌اند و حاصل تفکرات و تأملات خویش را چنین برای ما به میراث گذاشته‌اند. بی‌گمان آنان همچون رسولانی گمنام راه و رسم زیستن بهتر از دیدگاه خویش را در سایه کمالات انسانی به ما گوشزد می‌کنند و اورلیوس هم به تبعیت از چنین قاعده‌ای یادآوری می‌کند زیستن در اوج توانایی و صحت عقل و گفتار و همچنین کردار را.

چرا که از منظر وی انسان اگر حتی عمری طولانی را هم تجربه کند، بیش‌تر درگیر یک زندگی نباتی خواهد بود. هرچند تنفس کند، بیاشامد و بخورد ولی هنگامی که قدرت حل مشکلات و استفاده بهینه از عقل و شعور خود را نداشته باشد، بهره لازم را نخواهد برد. و این گونه تفکر یعنی استفاده از مفید از توانایی برای زیستن و بهره‌برداری از توانایی‌های خداداد.

در نهایت با خواندن کتاب «تأملات‌» نوشته مارکوس اورلیوس باید به این گفته نویسنده توجه ویژه‌ای داشته باشیم که می‌گوید: «تندبادهایی را که از جانب خدا می‌وزد باید با خرسندی تحمل کرد. به راستی چرا سرنوشت بشریت این چنین رقم خورده است‌.»