ریشه های اجتماعی دموکراسی و دیکتاتوری

نویسنده: برینگتن مور
مترجم: یوسف نراقی
ناشر: فرزان روز
زبان کتاب: فارسی
تعداد صفحه: 564
اندازه کتاب: وزیری سلفون - سال انتشار: 1397 - دوره چاپ: 2

مروری بر کتاب 

نقش ارباب و دهقان در روند نوين‌سازی

کتاب ریشه های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی از زمان نخستین انتشار در سال 1966 به دلایل گوناگون اهمیت و نفوذ فزاینده ای در میان دانشمندان و پژوهشگران علوم اجتماعی پیدا کرده است .این کتاب با بهره گیری از روش جامعه شناسی تطبیقی تاریخی در پی کشف ریشه های تاریخی اوضاع سیاسی جهان معاصر است و چگونگی تحول جامعه ستی به جامعه صنعتی را مورد بررسی قرار می دهد .

کتاب مور کوششی است جامع و همه نگر در راستای تحلیل شرایط و رخدادهای تاریخی و چگونگی تاثیر آنها بر چگونگی مناسبات میان طبقات بالا و پایین. بطور کل اگرچه مور بر این عقیده است که طبقه دهقان همواره در روند نوین سازی مورد ستم قرار میگیرند اما تحلیل او در واقع تجلیلی است از سهمی که مازاد اقتصادی و ارزش افزوده تولید شده در جامعه روستایی در روند نوین سازی ایفا مینماید.

طبقه محرک نوگرایی از دیدگاه او بورژوازی است اما بر این باور است که اگر طبقه دهقان بار سرکوبها و تعدیات را بر دوش نکشد؛ کار چندانی از بورژوازی نیز برنخواهد آمد. تحلیل چندبعدی مور به همه جامعه شناسان و توسعه گران گوشزد مینماید که مسیر توسعه و نوین سازی مسیری پرخطر و خشن است و تنها میتوان از میزان خشونت آن تا حدی کاست اما هیچگاه نمیتوان بطور کامل آن را برطرف نمود. کمونیسم و فاشیسم تنها دو نمونه از جلوه های زیانبار و سرکوبگرانه توسعه در تاریخند اما شاید جلوه هایی دیگری نیز در آینده سربرآورند.

برینگتن مور در این كتاب، با بررسی تطبیقی شش كشور بزرگ، نشان می‌دهد كه انقلاب‌های بورژوایی (بریتانیا، فرانسه، آمریكا)، ارتجاعی/ فاشیستی (آلمان و ژاپن قبل از جنگ دوم)، و دهقانی/ كارگری (رژیم‌های كمونیستی) چگونه شكل گرفته‌اند و نقش وضعیت و طبقات اجتماعی در آنها چه بوده است .هدف نگارنده كتاب تبیین نقش‌های سیاسی متعددی است كه طبقات بالای زمین‌دار و جامعه دهقانی در گذار از جوامع مبتنی بر كشاورزی (جوامعی كه در آن اكثریت وسیعی از مردم از طریق كشاورزی امرار معاش می‌كردند) به جوامع صنعتی مدرن ایفا كرده‌اند .

برینگتن مور در مجموع در بحث و تعمیم تئوریک خود سه مسیر انقلاب بورژوایی، انقلاب از بالا و انقلاب دهقانی را برای نوین‌سازی مطرح می‌کند و هند به مثابه آن الگوی چهارم و ضعیف‌تر مورد بحث قرار می‌گیرد.این انقلاب‌ها که در کتاب مورد بحث قرار می‌گیرد هر کدام ویژگی‌های متفاوتی دارند که در ساختارهای اقتصادی-اجتماعی آن‌ها ریشه دارد. یوسف نراقی بیان می‌کند که «او [برینگتن مور] در این تحقیق تلاش می‌کند ارتباط مابین نوع رژیم سیاسی که از نوسازی جامعه حاصل می‌شود و الگوهای متفاوت ائتلاف طبقاتی را که از نظر تاریخی مقدم بر آن بوده و موجب تسریع آن شده‌اند، کشف نمایند».

در بخش پایانی کتاب، مور در سه فصل، سه مسیر بیان شده خود برای نوین‌سازی را از منظر تئوریک مورد بحث قرار می‌دهد. به طور خلاصه در مسیر اول که از انقلاب‌های بورژوازی سخن می‌گوید، در این الگو قشری از جامع با پایگاه اقتصادی مستقل رشد می‌کنند و موانع پیش‌روی خود را در دستیابی به موفقیت‌های سیاسی و اقتصادی از سر راه بر می‌دارد. در مسیر دوم که انقلاب از بالا مورد بررسی قرار می‌گیرد و از آن با با عنوان سرمایه‌داری ارتجاعی یاد می‌شود و دولت‌های فاشیست حاصل چنین انقلاب‌هایی هستند، در این جوامع طبقات سرمایه‌داری صنعتی و تجاری ضعیف‌تر بوده است و این مسیر تنها راه رسیدن به جهان نو تلقی می‌شده است.

در مسیر سوم نیز انقلاب‌های دهقانی و ماحصل آن یعنی رژیم‌های کمونیستی مورد بحث قرار می‌گیرد، در این الگو می‌توان از چین و روسیه مثال زد چنان‌که در این دو کشور ساختار کشاورزی حاکم به گونه‌ای بوده که هر گونه نوین‌سازی را پس می‌زده و از آن امتناع می‌کرده است و در نهایت در نتیجه انقلاب دهقانان تحت ستم به رهبری گروه‌های روشنفکر دست به شورش زدند.