|
دليل و برهان هر قدر هم قاطع و مستدل باشد ، نمي تواند جاي احساس را بگيرد. هميشه دليل و بر هان دون احساس، و احساس بالاتر از دليل است. اين عبارت- البته در ميان اهل اصطلاح وعرفان-هنگامي مورد استفاده و استناد قرار مي گيرد كه متكلم در پيرامون رد و نقص مسا يل مسلم و بديهي اقامه دليل كند. يعني همان كاري را كه اهل جدل و سفسطه انجام مي دهند و هدفشان اقامه دليل است، نه قانع كردن مخاطب.
عبارت بالا از تاريخي ضرب المثل شد كه فيلسوف شرق و صاحب كتاب اسفار، ملاصدراي شيرازي با ذكر شاهدي بارز و آشكار به حقيقت احساس و رد دلايل سوفسطايي پرداخت، چه احساس فلسفه سوفسطايي بر اصل جدل و سفسطه و قلب حقايق از طريق اقامه دلايلي كه رد آن دلايل خالي از اشكال نيست استوار مي باشد.
مي گويند روزي ملاصدرا در كنار حوض پر آب مدرسه درس مي داد . غفلتأ فكري به خاطرش رسيد و رو به شاگردان كرد و گفت: « آيا كسي مي تواند ثابت كند آنچه در اين حوض است آب نيست؟» چند تن از طلاب زبر دست مدرسه با استفاده از فن جدل كه در منطق ارسطو شكل خاصي از قياس است و هدف عاجز كردن طرف مناظره يا مخاطب است نه قانع كردن او ، ثابت كردند كه در آن حوض مطلقأ آب وجود ندارد و از مايعات خالي است!
ملاصدرا با تبسمي رندانه مجددأ روي به طلاب كرد و گفت:« اكنون آيا كسي هست كه بتواند ثابت كند در اين حوض آب هست؟» يعني مقصود اين است كه ثابت كند حوض خالي نيست و آنچه در آن ديده مي شود آب است. شاگردان از سئوال مجدد استاد خود ملاصدرا در شگفت شده جواب دادند كه با آن صغري و كبري به اين نتيجه رسيديم كه در حوض آب نيست، حال نمي توان خلاف قضيه را ثابت كرد و گفت كه در اين حوض آب هست... فيلسوف شرق چون همه را ساكت ديد سرش را بلند كرد و گفت:
« ولي من با يك وسيله و عاملي قويتر از دلايل شما ثابت مي كنم كه در اين حوض آب وجود دارد.» آن گاه در مقابل چشمان حيرت زده طلاب كف دو دست را به زير آب حوض فرو برد و چند تا مشت آب برداشته به سر و صورت آنها پاشيد . همگي براي آنكه خيس نشوند از كنار حوض دور شدند . فيلسوف عاليقدر ايران تبسمي بر لب آورد و گفت« همين احساس شما درخيس شدن بالاتر از دليل است... »
|
