حكيم باشي را دراز كنيد
گروه: ضرب المثل

اين عبارت مثلي از نظر معني و مفهوم استعاره اي با ضرب المثل معروف گنه كرد در بلخ آهنگري مترادف است . مورد استفاده و استعمال آن هنگامي است كه قادر زورمندي مرتكب جرم شود ولي ضعيف ناتواني را مورد مواخذه قرار دهند و از او ديت جرم بستانند .
اما ريشه تاريخي آن : كريمخان زند سرسلسله دودمان زنديه مردي تنومند و قوي هيكل بود « شبها مجلس عيش مي آراست و شراب مي خورد و اندك مي خوابيد » همين افراط در شرابخواري و شب بيداريها آن هم در سنين كهولت موجب شد كه غالباً اعتدال مزاج را از دست دهد و ضعف و بيماري بر او مستولي شود .
از قضا روزي بيمار شد و پزشك مخصوص را كه لقب حكيم باشي داشت بر بالينش حاضر كردند . حكيم باشي چون پادشاه را معاينه كرد بيماري را ناشي از امتلاي معده تشخيص داد و بر طبق معمول و امكانات آن عصرو زمان براي مريض يعني پادشاه زند اماله تجويز كرد .
اماله ظاهراً وسيله اي بود براي تنقيه و لينت مزاج بود كه در ادوار گذشته علي الاكثر درباره اطفال پرخور و شكمباره بخصوص آنهايي كه غذاها و تنقلات ناجور مي خوردند به كار ميرفت . اماله آلتي به شكل قيف و دنباله آن دراز و نوكش كج است كه بدان وسيله مايعات و داروهاي آبكي را از پايين داخل امعاء و احشاء مي كنند تا روده ها پاك شود و يبوست مزاج و هرگونه انتلاي معده مرتفع گردد .

بزرگسالاني كه دچار بيماريهاي داخلي و يبوست و امتلاي معده مي شدند بيشتر با فلوس و انواع جوشانده خود را معالجه مي كردند و اماله را به هر جهت و سببي كه تصور شود خوش نداشتند و آن را بعضاً نوعي تحقير و تخفيف تلقي مي كردند .
وكيل الرعايا آن خان لر و متعصب كه به همين جهات و ملاحظات ، اماله و شياف و اين گونه معالجات را به زعم خويش در شان مردان سپاهي به ويژه سلاطين و سرداران نمي دانست به شدت برآشفت و با خشونت فرياد زد :« كي اماله شود ؟»
طبيب ترسيد بگويد شما ، گفت :« بايد مرا اماله كنند تا خوب شويد .»
كريمخان زند به قدري عصباني بود كه بدون مطالعه « و شايد به منظور تنبيه و مجازات و اسائه ادبي كه شده است » دستور داد « حكيم باشي را دراز و اماله كردند »!!
از قضاي روزگار كريمخان زند بهبود يافت و احتياج به تنقيه و اماله پيدا نكرد زيرا مرض چندان حاد و دشوار نبود ويحتمل همان جوش و خروش و حرارت و گرمي ناشي از ناراحتي اعصاب موجب دفع مرض و بيماري شده باشد .
در هر صورت اين اقدام و تدبير خان زند را به فال نيك ! گرفتند و از آن به بعد « هروقت كريمخان زند بيمار مي شد طبيب نگون بخت مجبور بود اماله گردد !!» و يا به اصطلاح معروف حكيم باشي را دراز مي كردند و اين عبارت از آن تاريخ ضرب المثل شد .