دلو حاجي ميرزا آقاسي
گروه: ضرب المثل

كساني كه قدرت تحرك آنها زياد باشد و بدون كمترين وقفه و تأملي درآيند و روند باشند آنها را به دلو حاجي ميرزا آقاسي تشبيه و تمثيل مي كنند. في المثل كسي كه در يك جا بند نشود و مرتباً به اينجا و آنجا، داخل و خارج، بالا و پايين رفت و آمد كند، به اينچنين كسي در عرف اصطلاح مي گويند:«فلاني مثل دلو حاجي ميرزا آقاسي در حركت است. يك دقيقۀ آرام نمي گيرد.» يا در مورد اشخاصي كه يكي پس از ديگري بيايند و بروند، گفته مي شود:«مثل دلو حاجي ميرزا آقاسي يكي نرفته ديگري مي رسد.».

بايد ديد حاجي ميرزا آقاسي كيست و دلو او چه خاصيتي داشت كه از آن پس ضرب المثل گرديده است: محمدشاه قاجار پس از آنكه صدراعظم مدبر و دانشمند خود ميرزا ابوالقاسم قائم مقام را در سال 1251 هجري قمري از ميان برداشت معلم خود حاجي ميرزا عباس ايرواني ملقب و مشهور به حاجي ميرزا آقاسي را كه بر مزاج او استيلايي تمام داشت به صدارت برگزيد. محمدشاه نسبت به حاجي اعتقاد قلبي عجيبي داشت. در برنامۀ حاجي ميرزا آقاسي دو مسئله حايز اهميت بود: تقويت ارتش با افزايش توپ و توسعۀ كشاورزي با حفر چاه و قنات.

حاجي ميرزا آقاسي جداً عشق و علاقۀ عجيبي به امر تعميم كشاورزي داشت و قسمت عمدۀ اوقات صدارت را به حفر چاهها و قنوات عديده مصروف مي داشت به قسمي كه هم اكنون چندين قنات داير و باير از آثار او در گوشه و كنار ايران به ويژه تهران باقي است. در آن عصر و زمان چون موتور پمپ وجود نداشت و استفاده از آب چاهها خالي از اشكال نبود حاجي با فكر و ابتكار خود دلو مخصوصي اختراع كرد كه آب كشيدن از چاه را سهلتر و سريعتر مي نمود و اين دلو بعداً به دلو حاجي ميرزا آقاسي موسوم گرديد.

اما خاصيت اين دلو: سابقاً به انتهاي طناب چاه يك دلو مي بستند و آب را با همان يك دلو از چاه بيرون مي كشيدند. اين نوع دلوها از دو جهت مفيد فايده نبودند: اولاً به علت عمق چاهها مدتي طول مي كشيد تا دلو پر شده به سطح زمين برسد و دوباره به ته چاه برود. ثانياً گنجايش دلو و مقدار آبي كه در آن جاي مي گرفت وافي به مقصود نبود. حاجي دستور داد سر طناب را كه بر روي چرخ چاه قرار دارد به يكديگر گره بزنند و چندين دلو در فواصل معين به طناب ببندند. فايده و خاصيتي كه اين دستگاه اختراعي ابتكاري داشت اين بود كه دلوها پشت سرهم به ته چاه رسيده پر مي شدند و يكي پس از ديگري از چاه خارج و در نهر مجاور خالي مي شدند.

با اين ترتيب ديگر وقفه و تأملي وجود نداشت و آب چاه كه از دلوهاي پشت سرهم به سطح چاه مي رسيد چون نهر كوچكي در روي زمين جاري بود. دلو حاجي ميرزا آقاسي دير زماني مورد استفاده بود و هر جا به حسب ضرورت با يك دلو يا دلو حاجي ميرزا آقاسي آب از چاه مي كشيدند ولي امروز موتو رپمپ هاي كوچك و بزرگ كه از چاههاي كم عمق و عميق به سهولت آب كافي بالا مي كشند جاي همه گونه دلو من جمله دلو حاجي ميرزا آقاسي را گرفته است.

باري، چون دلو موصوف مرتباً در حركت بوده و كمترين مكث و توقفي نداشت علي هذا افرادي را كه متواتراً در حركت باشند و رفت و آمد آنها بدون وقفه انجام گيرد آنها را به دلو حاجي ميرزا آقاسي تشبيه و تمثيل مي كنند.