نهم آذرماه كه «آذر روز» نام دارد، به فرشته مقدس آتش «آذر» تعلق دارد. آتش در اوستا آتر (Atar) و در پهلوى آتور (Atour) و در پارسى آذر، آتش هرمزدى است كه بنا به گاهان زرتشت واپسين داورى به يارى او انجام خواهد يافت. (يسنا ،۳۶ بند ۲ و ۳) در لهجه هاى بومى و محلى، آتيش، آديش، ديش و تيش آمده است. در سانسكريت آدرى (Adri) به معنى شعله است كه به عنوان صفت خداى آتش كه در هند آگنى (Agni) ناميده مى شود، نيز به كار رفته است. به هرحال آتش پديده اى است كه از طبيعت به دست مى آيد و آتش به دست آمده از طبيعت توسط اقوام باستانى در غارها حفظ مى شد. در فرهنگ اوستا «آتش» پسر اهورامزدا و «سپندارمذ يا زمين» دختر پروردگار معرفى شده است. بديهى است اينها تمثيل و تشبيه اند نه اينكه خداوند داراى پسر و دختر باشد. ايرانيان در اين روز به آتشكده ها (آدريان) مى رفتند و «آتش نيايش» كه يكى از نيايش هاى خرده اوستا بوده را مى خواندند. اكنون زرتشتيان _ به نمايندگى از تمام ايرانيان _ اين مراسم را به جاى مى آورند. معمولاً در اين جشن آتش افروخته مى شود. آتش در آيين مزديسنى، پاك و پاك كننده است و از اين لحاظ مورد احترام است. در مورد تقدس آتش نزد ايرانيان باستان مطالب زيادى گفته شده به حدى كه به اشتباه آنان را آتش پرست پنداشته اند. استرابون مى گويد: «ايرانيان، هرگز بر آتش نمى دمند بلكه آن را با بادبزن، باد مى زنند و آن را با لاشه مرده يا چيزهاى ناپاك نمى آلايند.» (دين ايرانى بر پايه متن هاى معتبر يونانى _ ص ۳۲/ اميل نيونيست/ ترجمه: بهمن سركاراتى) ابوريحان بيرونى هم در مورد اين جشن مى نويسد: «روز نهم آذر عيدى است كه آن را براى توافق دو نام آذر، جشن مى نامند. در اين روز با افروختن آتش احتياج مى يابند و اين روز عيد آتش است و به نام فرشته اى است كه به همه آتش ها موكل است. مرسوم است زرتشت امر كرده كه در اين روز آتشكده را زيارت كنند و در امور عالم مشاوره نمايند.» (آثارالباقيه _ ص ۳۴۴) كريستين سن در مورد دو جشن در آذرماه چنين مى گويد: «در اول ماه آذر عيد (وهار جشن = عيد بهار) بود. زيرا كه در عهد خسروان يعنى زمانى كه تقويم ها مختل شده بود، اول آذرماه با آغاز فصل بهار مصادف مى شد. در ازمنه اسلامى اين عيد را «خروج الكوسج» مى گفتند. مردى را بر قاطر نشانده و به گردش مى بردند، آن مرد خود را با بادبزنى باد مى زد تا شادمانى خود را از خاتمه يافتن فصل شتا و نزديك شدن گرما بدان وسيله آشكار كند. چند روز در آذر روز از آذرماه (كه روز نهم بود) جشن دوم پيش مى آمد، در آن وقت خود را با آتش گرم مى كردند، زيرا كه آذرماه نزديكترين ماه زمستان است و در اواخر اين فصل سخت تر و شديدتر از همه اوقات سال است.» (ايران در زمان ساسانيان _ ص ۲۵۲/ كريستين سن)
|