|
حدوث جنگ بين المللي 1914 دنباله مطالعات و مباحثات علمي آزمايشگاه منچستر را بريد و زندگي شيرين و پر كار روتر فورد و همكارانش را كه در آنجا چون عائله خوشبخت و فعالي بسر ميبردند برهم ريخت. بيشتر جوانان به نيروهاي جنگي پيوستند و علماي خارجي هم كه با روتر فورد كار ميكردند بهمين خويش برگشتند تا وظيفه ملي خود را انجام دهند. روتر فورد با عده كمي در آزمايشگاه باقي ماند و به تحقيقات خود ادامه داد. هرگاه لازم بود بتوسط نامه هائي از طريق سفارتخانه هاي دولت امريكا كه هنوز وارد جنگ نشده بود باهمكاران سابق خود تماس ميگرفت و حتي در ممالك متخاصم با ميهنش با برخي از علماء مكاتبه ميكرد و مسائل علمي را با ايشان در ميان ميگذاشت. درسالهاي 18-1914 بسياري از علماء كه آتيه درخشاني در پيش داشتند بخاك افتادند و روتر فورد در اين باره با كمال تأثر و تأسف مقاله اي در روزنامه علمي بريتانيا بنام « طبيعت» منتشر ساخت و در آنجا خاطر نشان ساخت:
«... اين جنگ براي انگلستان بهيچوجه يك جنگ علمي نبود بلكه يك فاجعه بزرگ ملي محسوب ميشد و بدبختي ما اين بود كه در تشكيلات سخت و بيرحم لشگري مان از هر شخص بعنوان يك سرباز جنگجو استفاده شد و چه بسا نيروهاي فكري و تدابير مغزي بود كه با اين وضع در اولين خط جبهه اتلاف گرديد و ديگر كسي با آن نبوغ نبود كه جايش را پر سازد. در چنين جنگ خونيني نميتوان انتظار داشت كه يكنفر عالم نيز چون سربازي فقط از راه تفنگ بدست گرفتن بميهن خود خدمت كند و در جبهه جنگ كوشش و تقلا نمايد بلكه چنين مرداني بايد در « عقب جبهه» يا در « اطاقهاي پستو» كار كنند و نتيجه فعاليت و نبوغ مغز خويش را تحويل جامعه دهند. در تعقيب اين اظهارات و راهنمائيها كه واقعاً در سالهاي بعد در وضع و تشكيلات آرتش انگلستان تغييرات كلي بوجود آورد از روتر فورد نيز دعوت بعمل آمد كه در اداره تحقيقات و اختراعات نيروي دريائي انگلستان رياست شعبه مربوط به زير دريائي ها و مين هاي جنگي و نورافكن ها را بعهده گيرد. شكستن هسته اتم در ايام جنگ زير دريائيهاي مدل U آلماني حربه وحشتناكي شده و علماي بريتانيا باتمام قوا در صدد بودند وسيله تازه اي براي خنثي نمودن عمليات آنها بوجود آورند. روتر فورد بمنظور بر آوردن اين احتياج فوري نيروي دريائي بريتانيا دفعتاً كليه مطالعات اتمي خود را كنار گذارد و درباره خصوصيات سير و انتشار صوت در ميان آب به تحقيقات و تجربيات جديدي پرداخت تا پس از چندي موفق شد دستگاه حساسي براي تشخيص صداي زير دريائيها بسازد و از اينراه بقواي دريائي متفقين در مبارزه بر ضد زيردريائيهاي آلماني كمك شايان نمود. كمي بعد از جنگ سرج. ج. تامسون از شغل خود كناره گرفت و روتر فورد بجاي وي در دانشگاه كيمبريج بسمت استادي فيزيك تجربي منصوب گرديد. باين ترتيب روتر فورد مجدداً بآزمايشگاه كاونديش مراجعت كرد و در آنجا دنباله تحقيقات اتمي خود را گرفت و بزودي موفق شد كه با بمباران كردن هسته اتم بوسيله رگبار اجزاء خورد اتمي هسته اتم را متلاشي سازد. همين تجربه عظيم جريان علم و تمدن بشري را در مسير تازه اي انداخت. دستگاهي كه براي انجام اين عمل مهم بكار رفت معرف خلق و شخصيت روتر فورد يعني بسيار ساده و روراست بود. روتر فورد با استفاده از ذرات تجزيه شده از يك ماده راديو آكتيو اتم هاي جسمي را تحت بمباران اتمي قرار داد در اثر برخورد ذرات خرد با هسته اتمي ماده مورد آزمايش تعادل هسته هاي اتمي برهم خورده اجزاء خرد آن يعني پروتونها و الكترونها از هم پراكنده ميشدند. در اين تجربيات موضوعيكه بيش از همه مورد علاقه و مطمح نظر روتر فورد قرارداشت مسئله تبادل اجسام بيكديگر بود. مثلاً وقتيكه يكي از ذرات خرد حاصله از منبع راديو آكتيو هسته اتم نيتروژن كه داراي هفت پروتون ميباشد اصابت نمايد بعضي از آن پروتونها را از هسته نيتروژن جدا و آزاد ميسازد. حال هر يك از اين پروتونهاي آزاد ميتواند منفرداً هسته يك اتم هيدروژن واقع گردد. باين ترتيب نيتروژن بدل به هيدروژن گرديده است. اما در دنباله اين بحث روتر فورد بكشف مهمتري رسيد و دريافت كه اگر پس از تجزيه يك هسته اتم بتوانيم مجدداً تمام ذرات مشكله آنرا جمع نموده هسته اصلي را دوباره بسازيم يك واحد يا عنصر آن كسر خواهد بود بطوريكه حاصل جمع اجزاء هسته اصلي ما را ايجاد نخواهد كرد. اين واحد كه از دست ما خارج شده همانست كه ضمن انجام عمل بصورت نيروي خالص درآمده و بدنياي نيروهاي طبيعت پيوسته است. با اين آزمايشها و كشفيات دنياي علم بيكي از بزرگترين اسرار عالم خلقت كه در طول ازمنه دراز مغز علماء و فلاسفه را مشغول و مبهوت خود ساخته بود دست يافت. حالا ديگر ثابت شد كه ماده ميتواند بدل به نيرو گردد و آتم در آخرين درجات تجزيه خود بصورت واحد هاي نيرو در ميآيد. اين نتيجه خود مقدمه اي براي استنتاج متهورانه تري گرديد و آن عيارت بود از اين نظريه كه شايد بتوان با متراكم و « غليظ» ساختن نيرو، ذرات ابتدائي اتم را بوجود آورد. روتر فورد بخوبي ميدانست كه اين كشفيات مهم بساط علوم قديمي و بخصوص فيزيك مبتني بر اصالت و فرديت اتم را بر هم چيده و منظره علمي و فلسفي طبيعت را عوض كرده است. عامه مردم كه بيشتر خود را بخواندن « قصه هاي اتمي» سرگرم ميساختند هنوز نميتوانستند درك كنند كه نظريات و كشفيات روتر فورد چه انقلاب بزرگي در تحولات و ترقيات آينده بشر بوجود خواهد آورد. روتر فورد هم با خلق محجوب و متواضع خود اصراري نداشت كه چيزي از اين مقوله اعلام دارد و اهميت كار خود را برخ بكشد.
|
