آتش بانوى نجات بخش ايران سده جشن چهلمين روز تولد خورشيد است «عشق» در باورهاى ايرانى از چنان اهميتى برخوردار است كه در ادبيات فارسى بيشتر از هر مفهوم ديگر به آن پرداخته شده است. براى دانستن جايگاه «آتش» در باورهاى ايرانى همين بس كه بزرگترين عشق ها را «عشق آتشين» ناميده اند و نياكان ما براى پيمان بستن و سوگند در كنار اخگرهاى فروزان آن دستان همديگر را بر مى گرفته اند. امروزه نيز همچنان بسيارى از پدربزرگان و مادربزرگان ما به «سوى چراغ» (روشنايى چراغ) سوگند مى خورند. ديگر اين كه در هر دو نيمه سرزمين بدخشان در تاجيكستان و افغانستان امروزى و در كوهستان هاى «پامير» (پام اير/ بام ايران) همچنان پس از گذشت هزاران سال، در هر خانه اى جام آتشدانى به نام «چد» وجود دارد و نمازهاى روزانه، نيايش ها، پيمان بستن ها و پذيرايى از مهمانان جز در كنار آن انجام نمى شود. كوهستان نشينان و عشاير لر و بختيارى شعله هاى آتش را با نام «تش على» (آتش على) مى شناسند و به آن سوگند ياد مى كنند. با اين كه آتش لازمه جدايى ناپذير هر آيين ايرانى است؛ اما در جشن سده تبديل به اصلى ترين عنصر آن شده است. بى گمان آيين «سده» بزرگترين جشن هاى آتش و يكى از كهن ترين آيين هاى گروهى و اشتراكى شناخته شده ايران باستان است. امروزه نيز اين جشن پس از «چهارشنبه سورى» شناخته شده ترين جشن آتش به شمار مى رود. زمان جشن با اين كه اخيراً برخى كوشش مى كنند تا جشن هاى ايرانى با تقويم نوظهورى با ماه هاى سى روزه برگزار شود، اما خوشبختانه در روز برگزارى جشن سده يعنى شامگاه دهم بهمن ماه (آبان روز از بهمن ماه) بين هيچ يك از ايرانيان اختلاف نظرى وجود ندارد و همه اين جشن را در جاى صحيح آن برگزار مى كنند. اين همبستگى را مديون دانشمندان و تاريخ نگاران بزرگى چون بيرونى و گرديزى هستيم كه در روايت هاى خود همراه با نام روز (آبان روز) به شماره روز (دهم) نيز اشاره كرده و فاصله آن با شب يلدا را چهل روز گفته اند و جاى ترديدى در زمان برگزارى آن باقى نگذاشته اند. از سوى ديگر اين روايت بيرونى و ديگر باستان نگاران از تقويم ايران باستان، نشان دهنده اين نكته مهم است كه «دهم بهمن» برابر با «آبان روز» و در فاصله چهل روزه با شب يلدا است؛ يعنى دقيقاً همانند تقويم فعلى خورشيدى ايران كه ادامه تقويم شهريارى باستانى است در حالى كه در تقويم نوساخته برخى از زرتشتيان چهل روز پس از يلدا به اشتباه برابر با «مهرروز» شده و «آبان روز» مطابق با چهارم بهمن شده است. •چگونگى جشن در آغاز شامگاه دهم بهمن ماه همه مردمان سرزمين هاى ايرانى بر بلندى كوه ها و يا به ناچارى بر بام خانه ها، آتش هايى بزرگ و بس فروزان برمى افروخته و هنوز هم كم و بيش بر مى افروزند تفاوت اين آتش افروزى با چارشنبه سورى در اين است كه آتش چارشنبه سورى در حياط خانه افروخته شده و از روى آن مى پرند؛ اما آتش سده مى بايست حتماً بر فراز كوه يا بلندى افروخته شده اما از روى آن نمى پرند. مردمان نواحى مختلف در كنار شعله هاى آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود سرودها و ترانه هاى گوناگونى را مى خوانند و آرزوى رفتن سرما و آمدن گرما را مى كنند. در برخى نواحى همچنين به جشن خوانى، بازى ها و نمايش هاى دسته جمعى نيز مى پردازند. به طور نمونه در فراهان و ديگر نقاط نمايشى با عنوان «كوسه ناقالدى» برگزار مى شود كه از محبوبيت بسيارى در ميان مردم برخوردار است.نام هاى جشن: به جز نام شناخته شده «سده/ سده سوزى» اين آيين با نام هاى ديگرى نيز شناخته شده است: در خراسان «سره» در دليجان «هله هله» در اراك «جشن چوپانان» در خمين «كرده» در بدخشان تاجيكستان «خرپچار» بيرونى در آثار الباقيه «شب گزنه» و در بسيارى جاهاى ديگر «شب چله كوچك» ناميده مى شود.
|