جستجو براي:  در 
صفحه کلید فارسی
پ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Back Space
ض ص ث ق ف غ ع ه خ ح ج چ
ش س ي ب ل ا ت ن م ك گ
ظ ط ز ر ذ د ء و . , ژ
       جستجوی پیشرفته کتاب
  09/01/1403
نویسندگان   ناشران   بانک کتاب   فروشگاه
 
 
مدیریت مقالات > افسانه ها و فرهنگ توده

نوروز از ديرباز تا امروز
گروه: افسانه ها و فرهنگ توده
نویسنده: سينا سعدي

با اينكه نوروز بسيار قديم تر از شكل گيري سلسله هاي پادشاهي در ايران است، اما به علت آنكه در كتاب اوستا هيچ سخني از نوروز به ميان نيامده، اطلاعات ما درباره نوروز از زمان هخامنشيان فراتر نمي رود و تازه اطلاعات مربوط به دوره هخامنشي و اشكاني نيز بسيار ناقص است.
درباره نوروز در عهد هخامنشيان مي دانيم كه پادشاهان با جلال و جبروت تمام به بار عام مي نشستند و فرمانداران هر ايالت و ولايت را كه هدايائي پيشكش آورده بودند، به حضور مي پذيرفتند. چنانكه از نقش پلكان كاخ آپادانا در تخت جمشيد پيداست اين هدايا عبارت بوده از اسب و گاو و شير و شتر و چيزهاي پوشيدني و گستردني. درباره نوروز در عهد اشكاني مي توان گفت كه اطلاعات مهمي از چگونگي برگزاري اين جشن در آن دوره در دست نيست، اما از آنجا كه اطلاعات مربوط به جشن مهرگان، نشان مي دهد كه اين جشن، پس از استيلاي اسكندر مقدوني و اعقابش يعني پس از حدود سيصد سال، بار ديگر زندگي از سر گرفته است، بنابراين مي توان حدس زد كه نوروز نيز جاني تازه گرفته و در نزد مردم و پادشاهان با احترام برگزار مي شده است.
برخلاف دو دوره پيشين اما، از دوره ساساني اطلاعات قابل ملاحظه اي درباره نوروز برجاي مانده است. در كتاب « بندهش » كه از اين دوره به يادگار مانده از نوروز سخن مي رود و از نيكوكاراني ياد مي شود كه در آن روز دختران خود را به درياچه اي مقدس مي فرستادند تا سوشيانت، موعود دين زردشتي، از آنان زاده شود. ذبيح الله صفا، نويسنده و استاد ادبيات فارسي دانشگاه تهران نوشته است كه در اين عهد، نوروز را در ميان ملت و دربار مراسم مخصوص و تشريفات فراوان دركار بوده است و به تحقيق مي توان گفت كه در هيچ زمان مراسم نوروز را با اينهمه تكلفات بجا نمي آوردند.
نوروز در دوره ساساني مراسم نوروز در دوره ساساني بسيار چيزهاي گفتني دارد از جمله اينكه چند روز قبل از عيد در صحن دربار 12 ستون از خشت خام برپا مي كردند و بر بالاي هرستون يكي از غلات مانند گندم، جو، ماش، عدس، ذرت و... مي روياندند تا بدانند كدام غله در آن سال بهتر مي رويد و محصولش فراوان تر است. در خانه ها نيز گفته اند كه هفت نوع سبزي مي كاشتند تا آن را كه بهتر مي رويد بشناسند.

گويا همين رسم فرخنده است كه هنوز هم به صورت گذاشتن سبزي برسر سفره هفت سين باقي مانده است. يكي ديگر از رسوم اين دوره برافروختن آتش در شب نوروز بود و چه بسا آتشي كه اكنون در شب چارشنبه سوري بر مي افروزند يادگار همان دوره باشد. از آئين هاي ديگر نوروز در اين دوره ريختن آب به يكديگر بوده است كه هنوز هم به صورت گلاب پاشيدن در روزگار ما باقي مانده است.
درباره نوروز در قرون اوليه اسلامي دكتر صفا مي نويسد كه در قرن اول و اوايل قرن دوم اسلامي نوروز بر اثر تغييراتي كه در حالت اجتماعي و سياسي ايرانيان ايجاد شد، صورتي ديگر يافت. در اين ايام ديگر نوروز را در درباري با شكوه مانند دربار شاهنشاهان ساساني راه نبود و فقط سالي يكبار براي تسليت مردمي مغلوب و ماتم زده پديدار مي شد. احياء نوروز در دوره اسلامي با وجود اين نوروز از زمان مأمون، خليفه عباسي، كم و بيش زنده شد و پس از دوره امويان در دوره عباسيان كه به نوعي دست پرورده ايرانيان بودند و پس از قيام ابومسلم خراساني بر سر كار آمده بودند، بار ديگر زندگي از سر گرفت. به ويژه آنكه رسم نوروز سبب مي شد اميران و بزرگان محلي به مناسبت نوروز هداياي گرانبهايي براي خليفه بفرستند. گذشته از عباسيان كه نوروز را به هر صورت محترم مي داشتند، حكومت هاي ايراني كه در نواحي مختلف بر سر كار آمدند از آن جمله سامانيان ( 261 تا 389 ق ) و آل بويه ( 320 تا 448 ق ) در خراسان و شمال و جنوب ايران در زنده نگهداشتن نوروز كوشيدند و آئين هاي نوروزي را در بين ايرانيان زنده كردند.
علي بلوك باشي محقق معاصر در كتاب « نوروز جشن نوزائي آفرينش » ( چاپ سال 1380 ) درباره شيفتگي ايرانيان در نگهداشت و احياي آداب و رسوم نياكان در نخستين سده هاي اسلامي، از قول امام شوشتري، از علماي شيعه، مي نويسد: « مردم در زنده نگاه داشتن آئين هاي نوروزي حتي در روزگاران تيره اي كه خليفگان عرب با سنت هاي ايراني سخت دشمني مي كردند و آنها را نشان كفر و مجوسيگري وانمود مي كردند، از سنت هاي ملي و قومي خود دست بر نمي داشته اند ». او همچنين متني از "ابن حوقل" كه در زمان نوح ساماني سراسر كشورهاي اسلامي روزگار خود را سياحت كرده، نقل مي كند كه نشان مي دهد مردم اصفهان در آن زمان در كنار زاينده رود گرد مي آمدند و به جشن و عيش و طرب مي پرداختند.

نقل او از ترجمه « محاسن اصفهان » نيز نشان دهنده آن است كه طوافان و بازاريان، انواع كالاها را براي فروش در اصفهان عرضه مي كردند و جمعيت خريدار در بازارها موج مي زده است. بلوك باشي همچنين سخن امام محمد غزالي، فيلسوف اسلامي ( 450 - 505 ق ) را در شرح « منكرات بازارها » نقل كرده و سپس نتيجه مي گيرد كه: بيان غزالي در بازداشتن مسلمانان از خريد اسباب و بازيچه هاي ايراني در عيد هاي نوروز و سده، رواج بسيار زياد اين جشن ها و جاذبه آئين نوروزي در ميان ايرانيان مسلمان آن زمان را نشان مي دهد. نوروز و سده در ميان مردم آنچنان اعتبار و ارزشي داشت كه غزالي فتوا مي دهد كه « نوروز و سده بايد كه مندرس شود و كسي نام از آن نبرد ».
سخن امام محمد غزالي به دوره سلجوقيان باز مي گردد كه در آن نوروز رونق داشت، اما پس از سلجوقيان و خوارزمشاهيان، ايلغار مغول رسم نوروز را بر انداخت و قحط سال عشق و عاطفه پيش آمد و كسي را پرواي كس نماند. اما برخلاف راي امام محمد غزالي نه تنها نوروز از ميان نرفت بلكه در دوره هاي بعد بويژه در دوره صفوي كه شيعيان حكومت را در دست گرفتند، علما و روحانيون در حفظ و نگهداري نوروز كوشيدند و نوروز را يك روز مقدس به شمار آوردند چنانكه ملا محمد باقر مجلسي، از علماي شيعه و مولف بحار الانوار، به نقل از امام جعفر صادق ( ع ) نوروز را روزي فرخنده كه آدم در آن آفريده شد، معرفي مي كند و به نقل از امام موسي بن جعفر ( ع ) مي نويسد: خداوند در نوروز آفتاب را برتاباند و بادها را فرمان داد تا بوزند و ابرها را گفت كه ببارند تا گل و گياه روي زمين برويند.
نيز بر اساس روايتي ديگر در همين روز حضرت محمد امير مومنان را در غدير خم به جانشيني خود برگزيد. پس از دوره صفويه در زمان افشاريه و قاجاريه و بويژه در دوره پهلوي، نوروز همچنان گرامي و محترم ماند و حكومت ها نه تنها سر ستيز با آن نداشتند بلكه در رونق آن سعي مي كردند. امروز نيز بنا به نوشته علي بلوك باشي « ايرانيان شيعه بنا بر سنت هاي ديني، نوروز را روزي مقدس و خجسته مي پندارند و آداب نوروزي را با فرهنگ ايراني - اسلامي در آميخته و به آن جلال و شكوهي خاص بخشيده اند ».

   
راهنماي سايت
كتاب
مقالات
پيش از مرگ بايد خواند
گزارشات
جان کلام
نقد و ادبيات
تاريخ سينما
شاهنامه خوانی
داستان های کوتاه
امثال و ادبيات كهن
افسانه ها و فرهنگ توده
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837