آيين هاي نوروزي توسط تك تك ايراني ها اجرا مي شود، اما كمتر كسي مي داند كه اين رسوم از كجا آمده و چه حكمتي دارد. درباره برخي از اين رسوم، زمان و نحوه پيدايش آن اطلاعات كاملي در دست نيست و اجماع نظر وجود ندارد. آيين هاي نوروزي به دو دسته رسوم پيش از نوروز و رسوم پس از شروع عيد قابل تقسيم اند. برخي از اين رسوم امروزه اجرا نمي شوند ولي بيشتر آنها دربين مردم رواج دارد. _ پنجه جشن پنجه يكي از آيين هاي پيش از نوروز است كه امروزه ديگر اجرا نمي شود. اين رسم مربوط به پنج روز آخر سال است كه توسط ايرانيان باستان جشن گرفته مي شد. اين جشن كه پنجه نام داشته جشني عمومي براي عامه مردم بوده است. "محمود روح الاميني"، مردم شناس معاصر درباره پنجه مي نويسد: بنابر سالنماي كهن ايران، هر يك از دوازده ماه سال سي روز است و پنج روز باقي مانده سال پنجه، پنجك، خمسه مسترقه، پيتك نام دارد. ايرانيان اين پنج روز را همزمان با يكي از جشن هاي ششگانه، جشن مي گرفتند. جشن پنجه تا سال 1304 كه تقويم رسمي 6 ماه اول سال را سي و يك روز قرار داد، جشن مي گرفتند. _ مير نوروزي اين جشن پنج روزه آيين هاي ويژه اي نيز داشته است كه مير نوروزي يكي از آنهاست. مردم در اين روزها براي شوخي و سرگرمي، حاكمي انتخاب مي كردند كه كارهاي احمقانه مي كرد و دستورات خنده دار مي داد. مردم هم اين حاكم پنج روزه را مسخره مي كردند و آزار مي دادند. مير نوروزي در آخرين روز پنجه از دست مردم پا به فرار مي گذاشت. مير نوروزي و حكومت پنج روزه اش در نوشته هاي شعرا و نويسندگان قديم مانند حافظ و ابوريحان بيروني آمده است. _ چهار شنبه سوري چهارشنبه سوري از رسوم پر طرفدار پيش از نوروز است. اين رسم كه به دليل پيشرفتهاي صنعتي و محدود شدن فضاهاي باز و طبيعي، شديدا تغيير شكل داده است، در سالهاي اخير با سر و صداي بيشتر و آتش افروزي كمتر برگزار مي شود. در زمان گذشته در غروب آخرين سه شنبه سال، بيرون از خانه ها آتش روشن مي كردند و اثاثيه كهنه اي را كه در خانه تكاني دور انداخته بودند در آتش مي سوزاندند. زن و مرد و پير و جوان در اين روز از روي آتش مي پريدند و با خواندن شعر "زردي من از تو، سرخي تو از من" بيماري ها و رنج ها را در آتش مي انداختند. برافروختن آتش يكي از ويژگي هاي ايرانيان زردشتي بوده است و رسم روشن كردن آتش پيش از سال نو از ابتدا وجود داشته، اما زمان آن مطمئنا تغيير كرده است. مورخان معتقدند اين رسم ارتباطي با چهارشنبه آخر سال نداشته است. دكتر ابراهيم پورداوود معتقد است: آتش افروزي ايرانيان از رسوم ديرينه است اما قرار گرفتن آن در چهارشنبه آخر سال پس از اسلام رسم شده است . چرا كه ايرانيان شنبه و چهارشنبه نداشتند (در آن زمان هر يك از روزهاي ماه نام خاصي داشت و روزهاي هفته نامي نداشتند) روز جهارشنبه نزد عربها روز نحسي است و اين است كه ايرانيان آيين آتش افروزي پايان سال را به شب آخرين چهارشنبه انداختند تا از پيش آمدهاي بد سال نو و از آسيب و پليدي دور بمانند. دكتر روح الاميني، درباره چهارشنبه هاي ماه اسفند نوشته است: در برخي شهرهاي آذربايجان و زنجان هر كدام از چهارشنبه هاي ماه اسفند نام و رسوم خاص دارند. نخستين چهارشنبه را موله مي گويند و به شستن و تميز كردن فرشهاي خانه اختصاص دارد. دومين چهارشنبه را سوله مي گو.يند و روز خريد وسايل و نيازمندي هاي عيد است. سومين چهارشنبه را گوله مي گويند و در آن روز براي سبزه گندم خيس مي كنند و آخرين چهارشنبه هم كوله (كهنه و فرسوده ) نام دارد و در آن روز آتش برپا مي كنند. _ پنجشنبه آخر سال در باورهاي ايرانيان باستان، نوروز جشن بازگشت فرورها (ارواح درگذشتگان) است. زردشتيان معتقدند، روان درگذشتگان هيچگاه از بازماندگاه قافل نمي شوند و هرساله در زمان عيد نوروز به خانه هاي خود بازمي گردند و ازاين روست كه بازماندگان در آخرين پنجشنبه سال بر سر گور رفتگان حاضر مي شوند و براي آنها خيرات مي دهند. _ خانه تكاني خانه تكاني نيز از رسوم پابرجاي نوروز است. تميز كردن خانه و بيرون بردن اثاثيه كهنه و غير ضروري قرنهاست كه در ايران اجرا مي شود. برخي باستان شناسان يكي از دلايل خانه تكاني را آماده كردن خانه براي پذيرايي از ارواح در گذشتگان مي دانند. _ هفت سين سفره هفت سين يكي از قديمي ترين و زيباترين نمادهاي نوروز است. سفره هايي كه با سيب، سماق، سمنو، سنجد، سبزه، سكه و سنبل تزيين مي شوند، درلحظه تحويل سال افراد خانواده را در كنار هم جمع مي كنند و تا پايان عيد گسترده مي ماند. درباره علت هفت تايي بودن و استفاده از حرف سين در اجزاي اين سفره نظر قطعي اي وجود ندارد. عده اي معتقدند هفت عدد مقدس و نمادي از هفت امشاسپند است. امشاسپندان فرشتگاني هستند كه در آيين زردشتي اهورامزدا در راس آنهاست و جهان با كمك آنها اداره مي شود. برخي مورخان مي گويند: "سين مخفف سيني است". در نوروز، هفت سيني را براي هفت امشاسپند مي آراستند يا آنكه براي بركت و شگون در هفت سيني دانه هايي را كه بركت به سفره مي آورد، مي روياندند و آنگاه در سفره نوروزي مي گذاشتند. سين هايي كه در سفره هفت سين قرار مي گيرند، همگي نمادي از بركت، شادي، اميد و باروري هستند. سبزه و سمنو از گندم تهيه مي شوند و گندم مقدس ترين گياه است و جوانه گندم نماد باروري، رويش و وفور نعمت است. سيب نماد باروري و زايش و همچنين نماد عشق و دلباختگي است و سكه علامت روزي و ثروت است. سير يك گياه طبي است و خواص درماني زيادي دارد، باوجود آنكه ايرانيان باستان بوي سير را اهريمني مي دانستند، اين گياه را به نشانه سلامتي در سفره مي گذاشتند. اجزاي ديگر هفت سين كه با سين شروع نمي شوند نيز سمبل پاكي، بركت و ادامه زندگي هستند. تخم مرغ ساده ترين نماد زايش است، آيينه نشانه پاكي و وسيله اي است در آن مي توان زندگي و آينده را ديد. آب سنبل آناهيتا الهه آب است. ماهي موجودي است كه در اين سمبل زندگي مي كند و حياتش وابسته به آن است و در گذشته، غذايي كامل و اشرافي بوده است. قديمي ها عقيده داشتند، زمين روي شاخ گاو بزرگي قرار دارد و در لحظه تحويل سال گاو زمين را از يك شاخ به شاخ ديگر پرتاب مي كند. بنابراين، تخم مرغي را روي آيينه مي گذاشتند و معتقد بودند در لحظه تحويل سال تخم مرغ تكان مي خورد.
|