كتابش، آثارش، شعرش و زندگيش با همه شاعران ديگر اختلاف دارد. غرضم عظمت فوق العاده او نيست. در عرصه پهناور شعر فارسي، چند كاخ بلند پايه ديگر به دست معماراني چابك انديشه و قوي دست پي افكنده شده است كه هريك در جاي خود، و در زمينه اي جز آنچه مولانا جلال الدين در پيش گرفته توانايي برابري و همسري با درياي عميق و ناپيدا كرانه شعر وي را دارند. مقصودم جزييات زندگي و آثار اوست. لسان الغيب، خواجه شيراز، حافظ بزرگ تقريباً يكصد و بيست سال پس از مولانا جلال الدين چشم از جهان فروپوشيده و بنابراين بيش از يك قرن از جلال الدين به دوران ما نزديك تر است. با اين حال هيچ نكته قطعي و يقيني، جز آنچه در ديوان خود او منعكس است از زندگيش نمي دانيم و در زندگي نامه او نكته هاي مبهم، خيال بافي هاي عجيب وغريب و گاه خنده آور و گوشه هاي تاريك فراوان است. فردوسي همين طور، حتي نام درست فردوسي( يعني اسمش را كه پدر و مادر براو نهاده اند) نمي دا نيم (ابوالقاسم كنيه اوست نه نامش) نظامي را به درستي نمي دانيم كه از گنجه بوده است يا از ده موسوم به (تا) در تفرش در ناحيه قهستان قم. لقب سعدي را به اختلاف، مصلح الدين و مشرف الدين نوشته اند. تاريخ وفات او در دو دسته مرجع معتبر به تفاوت 691 و 694 ياد شده است. اما در مورد مولانا جلال الدين و زندگاني او، اگر اشكالي وجود داشته باشد، درست از جهت مخالف است. آنقدر اسناد و مدارك معتبر درباره زندگي وي از خودش، از پدرش، از پسرش، از ياران نزديكش، از مريدان و معاصرانش در دست داريم كه گاه پژوهنده از بسياري مدارك و اسناد سرگيجه مي گيرد و در تطبيق آنها با يكديگر و برتر نهادن يكي نسبت به ديگري گرفتار دشواري مي شود. شگفتي ديگر: مولانا جلال الدين شاعري پركار و بسيار شعر است. كارنامه ادبي او را 27000 بيت شعر مثنوي و بيش از 42000 بيت ديوان كبير (ديوان شمس تبريزي ) تشكيل مي دهد كه برروي هم نزديك هفتاد هزار بيت و از شاهنامه اي كه فعلاً دردست داريم، قريب بيست هزار بيت بيشتر است. دو كتاب ديگر نيز سخنان و گفتارهاي اوست: فيه مافيه و مجالس سبعه (= هفت گانه) . مجموعه نامه ها و رباعي هايش نيز جداگانه به چاپ رسيده است. وي در تمام اين آثار عظيم و كوه پيكر از تصوف سخن مي گويد. اما اين ميراث بسيار عظيم، فقط محصول 22 سال شاعري و شيفتگي اوست و حال آنكه حافظ در طي نزديك 50 سال شاعري، 486 غزل (برطبق ديوان چاپ استاد خانلري) سروده است كه حد متوسط بيت هاي هر غزل بين 7 و 8 بيت (با دقيت بيشتر قريب به 31/8 بيت) است و تمام غزل هاي او 4038 بيت و كل شعرهايش از قصيده و غزل و رباعي و قطعه و مثنوي و غيره 4638 بيت در نسخه چاپ خانلري آمده و پس از انتشار اين ديوان ثابت شده است كه بسياري از رباعي هاي منسوب به خواجه از او نيست و بايد از تعداد اشعارش كسر شود و البته استاد خانلري نيز اين رباعي ها را با اطمينان در دومين بخش ديوان نياورده بود!
|