جزيره پنگوئن ها
گروه: نقد و ادبيات
نویسنده: آناتول فرانس
منبع: حسين مقدم

جزيره پنگوئن ها ، روايتي از روح تاريخ حيات بشريت است ، اين داستان اگرچه تاريخي از قوم خيالي پنگوئن را به تصوير كشيده است ولي در حقيقت امر تاريخ قوم خاصي نيست و ما سرنوشت بسياري از اقوام و تمدنهاي گذشته و جديد را در آن مي يابيم .

ماترياليسم تاريخي كه تاريخ را بسان موجودي زنده اي در نظريات و افكار خود معرفي ميكند ، خميرمايه و محرك اصلي انديشه هاي پراكنده نويسنده را تشكيل مي دهد و انتقادات و اعتراضات او به نظم اجتماعي نوين و حوادث تلخ زندگي بشريت را سازماندهي و گردآوري ميكند و سامان مي بخشد . موجودي زنده كه اراده اش در بسياري از موارد و شرايط بر بشريتي كه در ظاهر سازنده و خالق اوست برتري دارد و خدايي سنگدل كه ارابه هاي پيروزي خود را از روي جسد مردان و زناني كه بر عليه اش قدعلم مي كنند به پيش ميراند ، خدايي كه درنوشته هاي هگل و انگلس پا بر عرصه وجود نهاد و درگفتارهاماركس صفات ثبوتيه وصلبيه خود را به جهانيان شناساند .

حوادث تلخ وشيرين گيتي تنهاكالبد اين موجود عظيم الجثه را تشكيل مي دهند ، اما روح آن به اعتقاد متفكران ماترياليسم ، مجموعه علتهاي حقيقي و پيوندهاي نا آشكاري است كه اساس پيشامدهاي روزگار را تشكيل مي دهد وآناتول فرانس به كالبد شكافي آن اقدام كرده و نتايج آن را در طراحي و به تصوير كشيدن زندگي قوم پنگوئن مورد استفاده قرار داده است . به همين دليل در كتاب حاضر از پيگيري جنگ ها و برخورد تمدنها ونبرد اقوام گذشته وكهن ( آنچنانكه مرسوم كتابهاي تاريخي است ) خودداري گشته ودرمقابل مجموعه اي از حوادث مشترك تاريخ بشريت از عهد پاران سنگي ( كه نماد آن پنگوئنهاي قطبي هستند ) تا دوران مدرنيسم و انقلاب صنعتي همچون رودي روان به نمايش درآمده وتك تك پيچ وتاب هاي اين رودخانه طويل را در مقابل خواننده قرار داده است . با كپي برداشتن از منابع تاريخي ومطالعات تحقيقاتي صرف ، نمي توان به روح تاريخ دست يافت بلكه تنها لاشه آن است كه دراين منابع دردسترس محققان قرار ميگيرد ، فرانس خود در نقد اين ديد غالب در ميان محققان و تاريخ نويسان آنها را به منتقدين موسيقي ونقادان هنرهاي زيبايي تشبيه كرده كه كروكورهستند!! و در عين حال مجموعه كاملي از تئوريها ومدارك جمال شناسي را در اختيار دارند .

داستان از معبدي مقدس آغاز مي شود ، جايي كه بسياري از مردان بزرگ وقديسان نامدار را درخود پرورش داده است و اينكه يكي از همين مردان الهي( سن مائل كشيش ) مديريت آن را بر عهده دارد .

مجموعه اي از حوادث شگفت انگيزاين كشيش ساده دل ومقدس را به جزيره اي در قطب شمال رهنمون مي سازد كه در آن ميليونها پنگوئن قطبي به زندگي غريزي و طبيعي روزگارخودرا ميگذرانند . كشيش پير به گمان اينكه اين موجودات عجيب انسانهايي هستند كه به دورازتمدن زندگي مي كنند و او درحقيقت به مانند پيامبري از سوي خداوند براي ارشاد وغسل تعميد شان برآنان وارد شده به سخن راني و نصيحت آنان مي پردازد وسرانجام پس از دو جلسه طوفاني در بهشت!( كه ميان روحانيون و قديسان متوفي و ذات باريتعالي برگزار شده بود ) به خواست او موافقت ميگردد وپنگوئن ها به صورت آدم در مي آيند و پس ازغسل تعميد انسان مي شوند.

اما اين تنها آغاز ماجراست و ما در ادامه با چگونگي سير زندگي اين انسانهاي جديد( كه خوي غريزي و حيواني خويش را تا به امروزحفظ كرده اند ) آشنا خواهيم شد و در آيينه ي همين زندگي خود را ، نياكانمان و يا اقوام ديگرجهان راخواهيم يافت كه حوادث زشت وزيباي تاريخ بشريت را رقم مي زنند به راستي كه زندگي هر ملتي جز رشته پيوسته اي از جنايت ها و فلاكت هاي مردم آن نيست . آناتول فرانس دركتاب حاضرعوامل اصلي تضادها و اختلافها را (كه از دوران بشركهن و باستاني به ميراث گذاشته شده است ) مي جويد و با قلمي ساده و روان اين دلايل را بازگو ميكند .

داستان كه از ماتريالسيم تاريخي تغذيه مي كند داراي چند محور اساسي است كه در اينجا به بررسي هر يك از آنها اقدام ميكنيم، رئوس فوق از اجزاي كليدي روح تاريخ هستند كه به اعتقاد فرانس بيشترين انتقاد واعتراض به بشريت را نيزمتوجه خود مي سازد . داستان خلقت بشر و فلسفه اين خلقت در تمام مذاهب و نهادهاي فكري مقام رفيع دارد ودر حقيقت جهان بيني هر مكتب درباره ذات آدمي را در خود جاي داده است و ما از بررسي گفتار هرمكتب فكري در باب آفرينش انسان وشرح تمايلات روحي وحساسيت هاي دروني وي مي توانيم به فلسفه كلي آن دست يابيم ، آنجاكه در نوشته هاي متفكران خداي يهوه را سختگير و آتشين مزاج و خداي مسيحيت را الرحم الراحمين مي يابيم و يا رگه هاي اومانيستي مكاتب مدرني مانند ليبراليسم يا كمونيسم و... ساختمان روحي بشر كه در داستان آفرينش او تبلورمي يابد منشا بسياري ازحوادث جهان است و نويسنده كتاب با توجه به همين اصل زيربنايي به خلقت انسان دست برده است وسپس به نقد و تشريح جنبه هاي مختلف شخصيت وي پرداخته است .

اگر داروين از راه فرضيات علمي سلسله تكامل بشر را به ميمون مي رساند دركتاب حاضر انسانهاي اوليه در قالب پنگوئن هاي قطبي نمايان ميشوند و الحق كه سينه ها وشكم هاي برآمده وطرز راه رفتن متكبرانه وكله هاي پوك اين مرغان قطبي تا چه حدي به فرزندان نوين آدم شبيه وهمانند است . اما حقيقت است كه اين مرغان بي آزار درمقايسه با انسانهاي غسل تعميد يافته در نظرخداوند از ارج و قرب بيشتري برخوردارند چرا كه نه درنده خويي انسانها را دارندونه ديگر صفات زشت آنان را ( حسادت- رياكاري - نفرت و... ) به اين ترتيب اگرما اين حيوانات زبان بسته را با انسانهاي امروزمقايسه كنيم ،كاريكه به مدد ابتكار نويسنده و تبديل پنگوئن ها به انسان پس از مسخ شدن وغسل تعميد ، كاملاً امكان پذير است سرچشمه بسياري ازتيره روزي ها وبدبختي هاي بشريت را خواهيم يافت وحقايق ظريفي كه زنجيره هاي فلاكت انسانها را به يكديگرمتصل ميكنند بر ما آشكار خواهند شد .

مرغان قطبي فرانس پس از مسخ شدن وغسل تعميد به جاي آدم شدن پست تروحيوان ترميشوند ونظريه الهي درباب روح خدايي كه دربشربه عاريه گذاشته شده را به بيكباره درهم ميشكنند ودر مقابل اثبات مي كنند كه تنها درنگي بيشتر وحرص وطمع وافر مي تواند تفاوتي گويا ميان انسان وحيوان باشد. روح مضطربي كه دروجود اين انسانهاي تازه دميده شده با هيولاي غرايز واميال نفساني آنان سر جنگ دارد وهرانساني به موازات آنكه با اين وجود دوگانه خويش بيشتر وبهتر آشنا مي شود به پاسخگويي به كششهاي مثبت ومنفي برخواسته ازآن ميپردازد ومجموعه اي ازهمين پاسخهاست كه بسان قطره اي دركناريكديگر جمع مي شوند تا تبديل به دريا شوند دريايي به وسعت تاريخ بشريت وبه عمق روح اين تاريخ.

در سلسله سير حوادث بعدي داستان فرانس به پاسخگويي نگراني هاي مذهبيون ميپردازد واين خودگوياي تسلط او بر ادبيات كتاب مقدس است چراكه حوادث ومطالب مورد نظر خويش را بانظمي همانند كتاب مقدس آغاز ميكند وبه پايان مي رساند مطالبي مانند اراده الاهي بر خلقت بشرودر دنباله آن سركشي شيطان دربرابر فرمان خداوند ومساله خلقت زنان و وسوسه شيطان و...همان گونه كه در داستان حضرت آدم وحوا از دوران كودكي به ياد داريم. البته فرانس تنها به شرح ماجراي فريب زن توسط شيطان بسنده نمي كند بلكه موجوداتي تركيبي مانند زن- ماهي وزن- مار خلق مي كند تا از پيوند زنان با اين موجودات بتواند به مانند تمثيلي براي موشكافي ابعاد مختلف آنان سود ببرد.

و اما شيطان اين نماينده دنياي نفساني وخوي حيواني درون ما در داستان حاضر ظاهري بسي ترسناك تر و مخوف تر مي يابد . و جالب اينجاست كه اغلب در لباسي مقدس ظاهر مي شود ويد طولاني در الهيات دارد ، گواينكه در بسياري از مواقع نمايندگي عقل مصلحت انديش را بر عهده دارد و با افسوس و ترفندهاي بي مانند خود حتي سن مائل قديس را به زانو در ميآورد . به واسطه قدرت لايزال اوكه ازسرچشمه هاي خوي حيواني وجهل و تعصب انسانها ارتزاق مي كند ، ايمان در زندگاني بشر متمدن روزبه روز بيشتر سست ميگردد وشيطان حقيقتاً امكان زندگي آدميان را در دست ميگيرد و تا به جايي پيشروي مي كند كه مقاومت در برابر وسوسه هاي او حتي براي قديسان بدون عنايت وكمك ذات باريتعالي امكان پذير نيست .(پناه ميبرم به خدا از دست شيطان رانده شده )

شيطان آناتول فرانس ، موجودي صد در صد منطقي است كه ميخواهد به جاي ماوراء الطبيعه در طبيعت زندگي مي كند وبه همين دليل دراكثر موارد حرفهايش قابل قبول و عقل پسند است . و اين حقيقتي بس بزرگ و ظريف است كه آنچه در ذهن مردم شيطان ناميده مي شود وسبب انحراف و نادرستي زندگيشان مي گردد ، اميال طبيعي سركوب شده ونيروهاي باطني آنان است كه هرچه از طبيعت به سمت تلبيس و ظاهرسازي پيش ميرود بيشترآنان را در سر پنچه نيرومندشان ميفشارند .

حقايقي از اين دست در مباني روانشناسي فرويد مطرح گشتند وتوسط كارل يونگ در مباحثي همانند محورايگو- سلف تشريح شدند و اينكه درجزيره پنگوئن ها دوباره از نو زنده مي شوند ودنياي دروني اين انسان هاي مسخ شده را ( كه در واقع دنياي درون خود ماست ) به تصوير ميكشند .اميال سركوب شده اي كه توسط قوانين اخلاقي ومذهبي به بند كشيده شده اند ومانند شيري كه درقفس تنگ وتاريك خود را به در و ديوارمي كوبد ، به قفسه سينه ما چنگ مي اندازند واگرچه در بند هستند اما صداي غرش مهيبشان و ضربه هاي هولناك پنچه نيرومندشان را هر يك از ما مي شنويم و حس مي كنيم . شيطان تنها مترصد لحظه اي است تا در قفس اين شير وحشي را بگشايد و صد البته كه زندگي فرزندان آدم لحظات فراواني ازاين دست را تقديم او مي كند ! انحطاط مذهب و حاكميت نظام سرمايه داري ودموكراسي هايي كه به اعتقاد نويسنده پوشالي و در خدمت صاحبان قدرت و ثروت است مجموعه سير حوادث زندگي بشريت راتكميل ميكند وپس از چندين مرحله دگرديسي وپوست انداختن هاي متعدد سرانجام بشر نوين ، مدرن و سكولار دوران عصر صنعتي و تجاري امروز در مقابل ماظاهر مي گردد .

اينكه چگونه مجموعه اي از خرافات وكينه هاي مذهبي تعصب كوركورانه و پيشي گرفتن آداب تشريفات فقهي بر فلسفه و روح اعمال مذهبي مسيحيان و كليميان، مكاتب مذهبي را از درون تخريب كردند وبه واسطه گرفتن روح الهي آنان را به مجسمه هاي جامد تبديل ساختند كه قادر به پاسخگويي به نيازها و مسائل روز جامعه خويش نبودند وچگونگي نهادينه شان رابطه ثروتمندان و فقرا ودر حقيقت سلطه همه جانبه اجتماعي اقتصادي و فرهنگي آنان در نهادهاي دموكراتيك نوين از جمله مباحث پاياني داستان تاريخ بشريت است ، ونقطه اوج تمدن بشري جايي كه ثروتمندان بر تمام نهادهاي كليدي قدرت سياسي اقتصادي و اجتماعي تسلط دارند و ازطريق بمباران تبليغاتي ، روزنامه ها ورسانه هاي عظيم خبري به كنترل افكار توده ي فقير جامعه پرداخته و شبكه اي نوين را تشكيل مي دهند مشغولند تا قدرت وثروت خود را حفظ كنند و روابط قوي وضعيف در دوران گذشته ، اكنون لباس قانون به تن كرده و در پس هزاران حجاب باقدرت هر چه بيشتر به حياط خود ادامه دهند واين خمير مايه روح تاريخ پر و فراز ونشيبش را به اعتقاد فرانس دربر دارد .

آناتول فرانس در جزيره پنگوئن ها به بازسازي علل تجربه هاي تلخ وخانمان برانداز بشريت اقدام كرده است وبدون هيچ شك و ترديدي هدفي جزگشودن هر چه بيشترچشمان بشريت به اين علل اصلي را مد نظر نداشته است ، هدفي مقدس كه نيازمند شجاعتي درخورتحسين .