|
وركور _ خاموشى دريا (۱۹۴۲) اين را ببين! شماره ۴۲ كتابى است كه در سال ۴۲ نوشته شده. زندگى ما عجيب است و ما اصلاً حس نمى كنيم، اما بعضى مسائل غيرقابل درك هستند و انسان گاهى به نظر خود بسيار كوچك مى رسد. سكوت دريا اثر فركورس (۱۹۹۱- ۱۹۰۲) اولين كتابى بود كه در شمارگان دويست و پنجاه نسخه در انتشارات زيرزمينى مينويى چاپ شد. اين موسسه مهم ترين سازمان انتشاراتى نيروى مقاومت بود كه در سال ۱۹۴۱ توسط وركور و پير د لسكور تاسيس شد.
ژان فركورس كه در حقيقت ژان برولر نام داشت، اسم اين انتشارات را در حالى انتخاب كرد كه زندگى اش در خطر بود. البته حالا طبيعى است كه فكر كنيم، كتاب خاموشى دريا بيش از ارزش ادبى، معنايى تاريخى و احساساتى دارد، ولى اشتباه مى كنيم، نبايد همين طورى يك فكر بكنيم! سوژه بسيار ساده است.
در سال ۱۹۴۰ يك افسر آلمانى در منزل يكى از اهالى يك دهكده در فرانسه اشغال شده سكنى مى گزيند. هر شب به زبان فرانسوى با ميزبانان خود صحبت مى كند كه البته آنها جوابش را نمى دهند. آن دو؛ يك پيرمرد و خواهرزاده اش با سكوت، مقاومت خود را در مقابل اشغالگر (كه تا حدودى شبيه ماجراى گاندى در مقابل اشغالگران بريتانيايى است) نشان مى دهند. پس استعاره چندان ظريفى در كار نيست، ولى از آنجا كه نازى ها هم زياد احساساتى نبودند، بيشتر مسئله تاثير مطرح است. يك آقاى دوست داشتنى و هم نام من به نام ايوبگ بده در مورد خاموشى دريا نكته بسيار صحيحى گفته است كه من هم ميل دارم در اينجا بازگو كنم: «البته انتظار ادبيات مبارزه از فركورس نمى رود _ اين بخش بعداً آغاز مى شود- ولى آن زمان مهم ترين وظيفه ادبيات اين بود كه آبرو و شرف ملت فرانسه را حفظ كند.» سكوت دو فرانسوى به خوبى دوران وحشتناك تنهايى، ارتش مخوف، نامريى ها، بدون چهره ها و افرادى را نشان مى دهد كه نمى توانستند «نه» بگويند، اما «نه» را زمزمه و در «نه» زندگى كردند.
ورنر فون ابرناك افسر آلمانى به تدريج براى آنها احترام قائل مى شود. بالاخره حتى تقريباً آن دو فرد لال را تحسين مى كند و در پايان پيرمرد و خواهرزاده اش هم نوعى احساس تحسين نسبت به او پيدا مى كنند. ما در اينجا با يك رمان متعهد و غيرمانوى روبه رو هستيم؛ دخترك فقط در يك نقطه از كتاب لب مى گشايد. آن هم هنگام وداع است كه به مرد آلمانى «خداحافظ» مى گويد. اگر امروز يك نويسنده جوان داستان يك سرباز آلمانى با فرهنگ و دوست داشتنى را بنويسد كه در مورد حقوق بشر و موتزارت با اعضاى جبهه مقاومت گپ مى زند، يك جنجال ملى به وجود مى آيد.
گرچه اين همان داستان سكوت دريا است كه چگونه انسان هاى متمدن تسليم بدترين جنگ تمام دوران شدند. اگر اين رمان بزرگ جبهه مقاومت در اين دوره چاپ مى شد مريدان فعلى صداقت در سياست مطمئناً آن را «تجديدنظر طلب» مى خواندند. يكى از نقاط قوت خاموشى دريا سبك نوشتن بسيار هوشيارانه آن است: «سكوت گسترده شد. به تدريج مانند مه صبحگاهى متراكم تر شد. انبوه و بى حركت بود. سكون خواهرزاده ام و بى ترديد خود من اين سكوت را مبدل به يك بار سربى مى كردند. حتى افسر هم كه ديگر مردد شده بود، حركت نمى كرد تا بالاخره لبخندى بر لبانش ديدم.»
اين رمان بسيار كوتاه (و در واقع يك داستان كوتاه) است و عرق سردى بر پشت آدم مى نشاند كه سنگين است و اضطرابى در معده آدم ايجاد مى كند. اين حس در تمام بدن گسترده مى شود كه چه فضاى خفقا ن آورى در دوران اشغالگرى آلمان حكمفرما بوده است. اگر خوب بينديشيم «رمانى نو» است.
|
