مقايسه مطالعه كتاب در ايران و هند
گروه: گزارشات
نویسنده: آترين عباس زاده

ايرانى ها داستان هم نمى خوانند!!! هر ۱۸۲۵ روز يك كتاب

گرچه اين روز ها در آشفته بازار ورق هاى به هم چسبيده استقبال نيم بندى از ادبيات عامه پسند كه همچون كور سويى در صنعت نشر كشور است، صورت مى گيرد اما اين ادبيات به عنوان يك ژانر ادبى در دنيا شناخته شده است و نويسندگان آن تيراژ هاى مخصوص را در بازار كتاب به خود اختصاص مى دهند و به نويسندگان Bet seller معروف شده اند.

گرچه محكوميت دست اندركاران اينگونه ادبيات از ناشر و نويسنده تا خواننده آن به طورى كه هر يك سهم بسزايى در ترويج اين ضد فرهنگ دارند در ايران به دار نقد كشيده مى شود اما در جهان امروز و خارج از مرز هاى ما ادبيات عامه پسند نه تنها صفت نا شايستى محسوب نمى شود بلكه به دليل تعدد مخاطبان خود، يكى از جدى ترين مباحثى است كه ناشر و نويسنده به موفقيت در آن مى بالند.

نگاهى گذرا به آمار نسبى در استقبال چنين كتاب هايى نشان مى دهد كه همواره اولين و بيشترين ها در هر كتابفروشى واقعى و حتى مجازى، مختص آنان است و از اين بابت محابايى نيست و كسى آن را نفى نمى كند.

• هر ۲۰ ايرانى يك كتاب در سال مى خرد


منابع مختلف معتقدند ميزان مطالعه در بين ايرانيان كم است حتى آمار ها از يك دقيقه مطالعه براى هر ايرانى در سال خبر مى دهند. شايد آمار ها، كل كتاب هاى چاپ شده در سال را به فرض فروش تقسيم بر كل جمعيت باسواد كشور مى كنند و سپس بررسى مى كنند كه اين كتاب ها اگر توسط اين افراد خوانده شود چه زمانى را مى گيرد. اما واقعيت اين است كه نيمى از كتاب هاى چاپ شده در سال به فروش نمى رسد، بسيارى از آنها توسط كتابخانه ها خريدارى مى شود ولى هرگز به امانت نمى روند.

به هر حال مصرف ادبى در ايران كم است و اين حقيقت را مى توان با كنكاشى در بين اعضاى خانواده و اجتماع دريافت. در دهه گذشته روزنامه خوانى در بين ايرانيان تقريباً به صورت عادت درآمده ولى هنوز خريد و مطالعه كتاب به عنوان مصرف روزانه و ماهانه خود را در سبد فرهنگى خانواده جاى نداده است. در حوزه كتاب هاى داستانى و ادبيات با منشاء ايرانى وضعيت بدتر است. تيراژ كتاب هاى شعر بسيار پائين است و به سختى فروش مى رود. در حوزه ادبيات داستانى تمايل به ادبيات غربى كه به فارسى ترجمه مى شود چشمگير است و در ادبيات فارسى عامه پسند تنها چند نفر آثارشان مورد استقبال قرار گرفته است.

اميد على احمدى رئيس پژوهشكده فرهنگ، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و پژوهشگر مصرف ادبيات داستانى ايرانيان در بين سال هاى ۱۳۸۲ _ ۱۳۷۰ درخصوص ميزان مصرف ادبى مى گويد: منظور از ميزان مصرف ادبى به عنوان يك متغير كلان (نه فردى يا خرد) ميزان مشاركت جامعه در شبكه مبادله ادبى از طريق خريد آثار منتشر شده است. در اين معنا شاخص آن كل تيراژ آثار ادبى است.

وى ادامه مى دهد: در خلال سال هاى ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۲ مجموعاً سه هزار و ۳۳۴ عنوان كتاب داستانى توسط مولفين ايرانى نوشته و منتشر شده است كه مجموع شمارگان كل عناوين منتشر شده بيست ميليون و ۱۳۷ هزار و ۷۵۰ نسخه بوده است كه مى توان گفت هر ساله مجموعاً يك ميليون و ۵۴۹ هزار و ۵۷ نسخه كتاب داستانى منتشر شده است. وى ادامه مى دهد: اگر جمعيت باسواد بالاى ۱۵ سال ايران سه ميليون نفر باشد از هر ۲۰ ايرانى بالاى ۱۵ سال باسواد يك نفر يك كتاب در سال خريدارى كرده است.

اگر هر كتاب ۴ بار خوانده شود، هر پنج ايرانى يك كتاب در سال خريدارى كرده است. بنابراين مى توان گفت در هر هزار و ۸۲۵ روز هر نفر ايرانى يك كتاب ادبى مصرف كرده است. احمدى از انجمن هاى ادبى، خانواده، مدرسه، منتقدان، ناشران، دوستان، دولت و طبقه اجتماعى و گروه منزلتى به عنوان گروه هاى موثر در مصرف و انتخاب ژانر ادبى نام برد.

اما هفت عنوان اول پرفروش ترين آثار متعلق به زنان بوده است.در اين تحقيق آمده است زنان بيشتر به نوشتن رمان تمايل داشته اند تا داستان كوتاه (۷/۷۲ درصد در مقابل ۳/۲۷ درصد). همچنين تمايل مردان به رمان و داستان كوتاه تقريباً برابر بوده است (۴/۵۵ درصد در مقابل ۶/۴۴ درصد).

سرانجام داستان در ۵۰ درصد موارد ازدواج و رسيدن مرد و زن به هم، در ۲۸ درصد موارد مرگ و در ۲۲ درصد موارد ديگر بوده است. همه داستان ها داراى پيام اخلاقى اند. احمدى با اين تعاريف و آوردها رمان هاى عامه پسند ايرانى را اين گونه تعريف مى كند؛ رمانى موفق از نظر فروش كه زنان درباره زنان جوان فاقد فعاليت درگير با مسائل عشقى مى نويسند. در اين رمان ها حادثه اى قهرمان داستان را به انجام رفتارى خلاف هنجارهاى خانوادگى- اجتماعى سوق مى دهد و قهرمان ضمن تعارض و مبارزه با هنجارهاى رايج و برخورد با ناهنجارى ها و انحرافات سعى در حل مشكل اجتماعى- فردى خود دارد و در نهايت نيز با پايانى خوش يا مرگ به پايان مى رسد.

و در خصوص بهبود وضعيت ادبيات داستانى در ايران معتقد است؛ بايد به انجمن هاى ادبى «غيردولتى» اجازه فعاليت داده شود. اين انجمن ها به نقد، نشر سرمايه گذارى، جريان سازى فرهنگى و افزايش سرمايه فرهنگى كمك خواهند كرد. همچنين در مدارس امكان مطالعه و نقادى آثار در كلاس درس داده شود و منتقدان به آثار عامه پسند نيز توجه كرده و اين آثار را نقد كنند. هر ايراني هر ۱۸۲۵ روز يك كتاب ميخرد . هندى ها هفته اى ۱۰ ساعت مطالعه مى كنند موضوع مطالعه كتاب در جهان به يكى از دغدغه هاى اصلى مسئولان امر بدل شده و آنها در تلاشند تا با اجراى برنامه هاى مختلف آمار مطالعه كتاب را در كشورهاى مختلف افزايش دهند. به همين سبب به تازگى تحقيقى در ۳۰ كشور جهان انجام شده است و گروه سنى ۱۳ سال به بالا مورد بررسى قرار گرفته اند.

اين تحقيق نشان داد كه ساكنين كشورهاى آسيايى بيش از اروپا و آمريكا وقتشان را صرف كتابخوانى مى كنند. در اين بررسى هند در رتبه نخست ايستاده است و هندى ها هفته اى ۱۰ ساعت و هفت دقيقه به كتابخوانى مشغولند. كتابخوانى در فيليپين يكى از هنرهاى پرطرفدار است و به همين دليل فيليپين در رتبه سومين كشورى است كه مردم آن هفته اى هفت ساعت و شش دقيقه را به كتابخوانى اختصاص مى دهند، چينى ها كه رتبه دوم اين جايگاه را به خود اختصاص داده اند هفته اى هشت ساعت مطالعه مى كنند. در اين رده بندى كه در آمريكا در ميان جوانان ۲۳ سال انجام شده اين گروه سنى هفته اى پنج ساعت و هفت دقيقه به مطالعه مى پردازند. جوانان ۲۶ ساله انگليسى نيز پنج ساعت و شش دقيقه كتاب مى خوانند و ژاپنى هاى ۲۹ساله نيز چهار ساعت و يك دقيقه از هفته را به مطالعه اختصاص مى دهند.

كارشناسان معتقدند برنامه ريزى صحيح براى مخاطبان، چاپ كتاب در قطع جيبى كه به راحتى قابل حمل است و تنوع كتاب هاى چاپ شده از دلايل علاقه مندى مخاطبان به كتابخوانى است در همين حال به اعتقاد همين كارشناسان بايد براى افراد كارمند، جوانان، بازنشستگان و گروه هاى ديگر به شكل جداگانه برنامه ريزى شود به طور مثال براى كارمندان با توجه به اينكه با اتوبوس، مترو و يا وسايل نقليه ديگر به محل كار مراجعه مى كنند كتاب هايى كم حجم و سبك بايد در نظر گرفته شود، براى افراد مسن كتاب هاى با حروف درشت، قطع متوسط و با تصاوير طراحى شود.

مسئولان كشورهايى كه در رتبه يك تا سه ايستا ده اند با استفاده از همين الگو كتاب فروشى هاى متعددى را در نقاط مختلف كشور با انواع كتاب هاى خواندنى، مجلات و ... منتشر كرده اند. در عين حال به اعتقاد متخصصان آموزش كتابخوانى به سنين مختلف نيز كمك موثرى به افزايش خوانندگان كتاب مى كند و اين آموزش بايد از دوره پيش دبستانى آغاز شود. به گفته كارشناسان امر خواندن كتاب، ورزشى براى چشم و ذهن است و كتابخوانى براى سلامت ذهن بسيار موثر است.

در حالى كه در كشورهاى آسيايى خواندن كتاب چاپى در كشورهايى چون هند، چين، فيليپين و... در حال افزايش است در كشورهاى پيشرفته و صنعتى چون آمريكا و كشورهاى اروپايى تنوع مطالعات الكترونيكى در حال افزايش است. دليل علاقه مندى به اين نوع روش خواندن كم هزينگى آن است بسيارى از افرادى كه اينچنين مطالعه مى كنند مى گويند نبايد هيچ هزينه اى براى كتاب پرداخت كنند و فقط بايد موضوع مورد علاقه را بر روى لپ تاپ يا كامپيوتر خود ذخيره كنند و سپس هر زمان كه خواستند اين مجموعه در حجم كمى در اختيارشان است.

در تحقيقى كه بر روى سه هزار خواننده در اين كشور شده ۶۶ درصد از افراد مورد تحقيق كتاب هاى مختلف را بر لپ تاپ يا صفحه كامپيوتر شخصى مطالعه كرده اند. ۴۴ درصد از اين خوانندگان نيز كتاب هاى تجارى و دادوستد را بر كامپيوتر خود ذخيره كردند. در همين حال ۴۶ درصد ديگر از افراد تحقيق كتاب هاى سفر و اطلاعات شهرى را در كامپيوتر شخصى نگهدارى كرده و از آن استفاده مى كنند.

تنها ۱۲ درصد از موارد تحقيق براى خريد كتاب و مطالعه آن حاضر به پرداخت هزينه هستند. بسيارى از اين جامعه آمارى معتقدند در حالى كه مى توان كتاب ها يا مقالات مورد علاقه را از اينترنت پيدا كرده و ذخيره كرد پرداخت هزينه براى كتاب كارى اشتباه است. به همين سبب براى افزايش تعداد افراد كتابخوان در آمريكا يك موسسه چاپ كتاب به تازگى ۴۰۰ هزار عنوان كتاب را بر روى اينترنت قرار داده و اين داستان هاى كوتاه به راحتى قابل ذخيره است و هزينه اى نيز براى استفاده از آن پرداخت نمى شود.