خلا نشاط و تحرك در بازي كودكان
گروه: روانشناسي عمومي
نویسنده: فاطمه اميري

با چشمان زيباي پر جست و جو همه جا را زير نظر مي گيرند . گاهي سرو صدا و شلوغي شان صداي همسايه ها را در مي آورد اما از تمام حس و حال كودكي اگر فقط همين قيل و قال كردن كودكانه را هم از آنها بگيرند، ديگر چه باقي مي ماند؟!

تقريبا هر روز موقع رفتن به محل كارم آنها را مي بينم كه درون پارك كوچك و جمع و جور جلوي مهد كودك نزديك پارك پخش شده اند يا در گوشه اي نشسته اند و حرفهاي كودكانه رد و بدل مي كنند. اما كمتر آنها را مشغول بازيهايي ميبينم كه بيشتر وقت دوران كودكي هم نسلهاي ما را مي گرفت.

زو، گانيه، رنگ به رنگ، حتي لي لي و هفت سنگ! ما البته مي دانستيم كه اين بازيها را از چه كساني بايد ياد بگيريم. از بچه هاي بزرگتر. اما اغلب كودكان امروزي اين بازيها را بلد نيستند.

شايد مربي ها ترجيح مي دهند كودكان را به حال خود بگذارند و پدر و مادر هم براي عقب نماندن از قافله «مدرنيته» اين بازيها را در شان كودكان خود نمي دانند.

اما بازي كردن توانايي هايي را تقويت مي كند كه براي موفقيت در زندگي مهم است، مانند ريسك كردن، تمركز و برنامه ريزي شيوه كار. بنابراين كودكان حتي در بازيهاي به ظاهر بي اهميت، اغلب درسهاي مهمي مي آموزند.

دكتر فاطمه قاسم زاده، مدرس دانشگاه و روانشناس مي گويد:« بازي براي همه گروههاي سني هم در يادگيري و آموزش آنها نقش دارد و هم در شكل گيري روابط عاطفي و اجتماعي كودكان تاثير مي گذارد، فقط شكل و نوع بازيها و علاقه مندي آنها تغيير مي كند. متاسفانه چه در خانواده و چه بيرون خانواده، جنبه هاي مثبت بازي را كمتر مي بينيم.

خانه ها آپارتماني شده اند و بچه ها در سنين پايين از بازيهاي پر تحرك محرومند كه اين مسئله هم در سلامت جسمي آنها اثر مي گذارد و هم در رشد عاطفي و اجتماعي شان و اختلال رفتاري نظير كم توجهي، ناتواني در يادگيري، اظطراب را به وجود مي آورد. در مدارس هم به دليل كمبود فضا با همين مشكل مواجهيم. ندويدن، راه نرفتن و كم تحركي در مدرسه هم مشكلات ديگري براي دانش آموزان ايجاد مي كند. يك مثال جالب برايتان بزنم. در مركز مشاوره اي كه من همكاري مي كنم ، دانش آموزي در مقطع دوم ابتدايي از طرف مدرسه معرفي شد، كه به نظر معلمان مدرسه داراي اختلالات رفتاري بود. وقتي او را ديدم، معلوم شد كه چون حياط مدرسه اي كه در آن درس مي خواند، به قدري كوچك است كه او به راحتي در ساعتهاي زنگ تفريح نمي توانسته راه برود ، بدود و جست و خيز كند، به همين دليل با سينه خيز از ميان بچه ها عبور مي كرده و از اين طرف حياط به آن طرف حياط مي رفته و معلمها به نظرشان مي آمده اين دانش آموز داراي مشكل رفتاري يا اختلال خاصي است. در حالي كه مشكل اصلي در كبود فضاي مدرسه بوده، من در كل برداشتم اين است كه بچه هاي ما از ثمرات مثبت بازيها بي نصيب شده اند.»

« جاني نيومان» يك لهستاني بود. زماني كه همسالان او در حال بازي با توپ بودند ، او بيشتر وقت خود را صرف رياضيات مي كرد. جاني در 25 سالگي اعجوبه اي در رياضات بود و كتاب معروف او « تئوري بازي و رفتار اقتصادي» پيشگام نوعي نگرش جديد بازي در اقتصاد، سياست و زندگي روزمره شد. جاني در سال 1956 كتاب «رايانه و مغز» را نوشت و كمتر از سه دهه بعد از مرگ جاني ، نسل جديد رايانه ها وارد خانه مردم شد و نوع زندگي و حتي بازيها نيز تغيير پيدا كرد.

اينك بازيهاي رايانه اي جايگزين بازيهاي سنتي شده اند !

دكتر نوش آفرين صدرا روانشناس كودك مي گويد: « درست است كه برخي از بازيهاي رايانه اي در خلق و آفرينش بالا بردن قدرت تخيل كودكان تاثير مي گذارد، اما تعداد بيشتر بازيهاي موجود در بازار فوق العاده خشن هستند. در اين بازيها كودك خود را در نقش يك آدمكش مي بيند و اين كه چگونه ديگران را به قتل برساند و بعد با يك جعبه كمكهاي اوليه تن مجروح خود را مداوا مي كند. اين مسائل كه در بازيهاي خشن مطرح مي شوند، به مراتب مخرب تر از فيلمهاي دست چندم هاليوودي است كه در هر ثانيه يك يا چند نفر نقش بر زمين مي شوند و اتفاقا در كشور ما تلاش زيادي براي جلوگيري از ورود و پخش آنها مي شود.»

« باز كفشم پاره شد. اگر مادرم اين را ببيند، حتما حسابي خدمتم مي رسد» توپ به آهستگي به طرفش مي آمد . يك جيغ مي زند: « شوت كن!» و او بي محابا شوت مي كند. كفش و توپ با هم به آسمان مي روند. توپ روي ديوار غلتي مي خورد، آرام و آهسته، همه چشمها متوجه توپ چرمي است همه نگرانند توپ به آرامي از روي ديوار به خانه اي مي افتد كه قتلگاه توپ هاي بچه هست. يك بدشانسي آن هم در بعد ظهر گرم و طولاني تابستان .

مرد صاحبخانه بيرون مي آيد. نعره مي كشد . بچه ها هر كدام به گوشه اي مي خزند: توپ، چاقو، گلدان شمعداني شكسته و كفش پاره اي كه به گوشه اي افتاده و چشمان زل زده اي كه از پشت آنها مي توان به يك چيز پي برد: ادامه بازي!

زماني نه چندان دور بچه ها دور هم جمع مي شوند . گانيه، هفت سنگ، زو، فوتبال و... بازي ها و دل مشغولي ها خيلي از آنها بود. هر چند اين بازي ها هنوز هم در فرهنگ بازي بچه هاي مناطق محروم شهرها جاي خود را دارد، اما در بيشتر خانوداده ها بازي هاي دسته جمعي جاي خود را به وسايل عجيب و غريب الكترونيكي داده اند. نسل اول بازي هاي راينه اي به نام آثاري از 14 سال پيش وارد خانه هاي ايراني شد و تا امروز هاي pc ادامه دارد. علاوه بر اين انواع بازيهايي كه با play station2 معمولي مي توان آنها را انجام داد سر به صدها هزار نوع بازي مي گذارد كه دل مشغولي عده زيادي از كودكان و نوجوانان و حتي بزرگسالان شده است.

دكتر اكرم ابراهيم كافوري روانشناس مي گويد:« تحقيقات نشان مي دهد كه بچه ها به شدت در حال چاق شدن هستند. چون تحرك ندارند. ما مي دويديم، گرگ هم به هوا بازي مي كرديم اما بچه ها الان همه در آپارتمان هستند. بازي هاي راينه اي يا بازي هاي نشسته انجام مي دهند. اين بازي هاي رايانه اي هم كشش زيادي در بچه ها ايجاد مي كند و گاه 1تا12 ساعت پشت كامپيوتر مينشينند چشمشان مشكل پيدا مي كند. قوز پيدا مي كنند و ده ها مشكل جسمي ديگر در آينده برايشان وجود مي آيد.

از طرفي بازيها خشن كامپوتري خشونت را به بچه ها مي آموزد. اما بازي هاي ما خيلي آرامتر بود و جنبه هاي خشن نداشت. البته يك مقدار هم پدر و مادرها در اين قضيه مقصرند. قديم ها در خانواده ها تعداد بچه ها زياد بود و براي اينكه از سرو صداي آنها خلاص شوند، بچه ها را توي كوچه مي فرستادند و فقط موقع نهار و شام پيدايشان مي شد . اما الان بچه ها تعدادشان كم است . پدر و مادرها مراقبتشان زياد است. ترجيح مي دهند بچه ها را توي خانه نگه دارند. با رايانه بازي كنند اما توي كوچه نروند. الان پدر و مادرها خيلي حساس هستند. اما قديم اينطور نبود. البته آن موقع محيط هم تا اين حد نا امن نبود. بنابراين پدر و مادرها با خيال راحت بچه ها را رها مي كردند در كوچه.

خود من يادم مي آيدفاصله مدرسه ابتدايي تا خانه ما خيلي زياد بود. كلاس اول ابتدايي اين فاصله را تنها مي رفتم و مي آمدم. اما حالا دم در مدرسه بچه ها را از اتومبيل پياده مي كنند. درست است كه اينطوري كمتر خطري بچه ها را تهديد مي كند اما در فرآيند يادگيري آنها و در اعتماد به نفسشان اختلال ايجاد مي شود.»

وقتي ما بچه بوديم . براي تابستان لحظه شماري مي كرديم وقتي آخرين امتحان را مي داديم توي كوچه بوديم با يك توپ پلاستيكي و بيشتر بچه هاي كوچه در شوت زدن با هم مسابقه مي گذاشتيم. صبح تا شب ، فقط ظهر ها و قبل از اين كه پدرم از بازار بيايد مي شد مرا در خانه ديد...

عاشق فوتبال بودم خودم را آن موقع جاي اوزه بيو مي ديدم. اصلا شما اوزه بيو را مي شناسيد، عجب اعجوبه اي بود...» هنوز هم بچه ها فوتبال بازي مي كنند، اما با توپ چرمي !ولي ديگر كمتر مي توان كودك يا نوجواني را در حال بازي منچ، مارو پله و اسم و فاميل ديد.

دكتر فاطمه قاسم زاده مدرس دانشگاه و روانشناس مي گويد:« به هر حال بچه ها انواع بازي ها را نياز دارند. در زندگي امروزه نمي توان به بچه ها گفت سراغ بازيهاي كامپيوتري نروند. اما دادن شناخت به آنها خيلي مهم است. واقعيت اين است كه امتيازاتي كه بازي هاي قبل داشت اين بازي هاي جديد ندارند. تحرك عنصر اصلي بازي هاي سنتي ما بود ولي بازي هاي كامپيوتري اين تحرك را ندارند. آن بازي ها اصلا رقابت آميز نبودند، بچه ها احساس تنش نمي كردند ،پياژه عالم بزرگ تعليم و تربيت كودك معتقد بود كه « بازي فعاليتي براي بچه ها به شمار مي رود كه به خودي خود خوشايند و دلپذير است»، در حالي كه الان بيشتر بازي ها رقابت و تنش بين آنها به وجود مي آورد. ضمن اينكه بازي هاي گذشته بيشتر گروهي انجام مي شد و اين به رشد اجتماعي بچه ها بسيار كمك مي كرد. اما بازي هاي امروزي انفرادي شده اند.

همانطور كه گفتيم منظور من اين نيست كه بچه ها بازي هاي رايانه اي نكند، بلكه بايد جايش محفوظ باشد. اما تمام وقت فراغت و تمام سرگرمي كودك يا نوجوان به آن اختصاص پيدا نكند.»

واقعا دو تا دگمه و دو تا جوي استيك مي تواند جاي توپ فوتبال چرمي يا پلاستيكي و آسفالت داغ و غرغر همسايه ها را بگيرد يا وقت آن نشده كه دولت و خانواده ها قدم به پيش بگذارند و شرايط مناسب براي احياي بازي هاي سنتي و حتي توليد بازي هاي جديد براي كودكان فراهم كنند؟!