آيا كافكا پست مدرن بود؟

گروه: مكاتب فلسفي
نویسنده: فتح الله بي نياز

سالهاي سال كافكا را نويسنده اي مدرنيست مي دانستند..

سالهاي سال كافكا را نويسنده اي مدرنيست مي دانستند ، با تعريف مؤلفه ها و خصلتهاي داستان پست مدرنيستي شمار كثيري از صاحب نظران او را يكي از قوي ترين نويسندگان پست مدرنيست دانسته اند. بياييم نقطه نظر آنان را به صورت جمع بندي تدوين كنيم تا ببينيم چرا چنين عقيده اي دارند :

وقتي يك نويسنده كلاسيك يا مدرن ( فلوبر يا پروست) قصد دارد فردي را در يك محيط معمولي اجتماعي توصيف كند هرگونه تخطي از آنچه عيني و محتمل است ، نابجا و از لحاظ زيباشناسي نامربوط و مغشوش است .

اما اگر نويسنده هم خود را روي سوژه حيات متمركز كند ، ضرورت خلق دنياي محتمل و عيني ، به منزله يك اصل و قاعده به نويسنده تحميل نمي شود . در اين حالت نويسنده اي مثل كافكا مي تواند ابزارهاي اطلاعاتي ، توصيفي و انگيزشي را ناديده بگيرد تا لزومي نبيند كه آنچه را تعريف ميكند ، ظاهري واقعي دهد .

به اين ترتيب ، كافكا مرز بين محتمل و نامحتمل را پشت سر مي گذارد. ( به قول ارسطو: غير ممكن محتمل از ممكن غير محتمل بهتر است ) . كافكا هيچ انگاري جامعه بي خدا ، عقل گرايي افراطي سلطه بوروكراتيسم، كه انسان بي گناه را در تارهاي عنكبوتي خود خفه ميكند، پايان تمام آرمان گرايي ها ، از جمله پايان مفهوم عليت را تصوير مي كند .

كافكا در ساختن اين دنيا ، آن را توصيف نمي كند بلكه آن را تلقين يا تداعي مي كند . تلقين پيام يكي از ويژگي هاي اساسي راهبرد كافكا در نويسندگي است . فقدان تعريف و تصريح ، معما ، تاريكي و رازي كه هر كس در درون آن مي تواند جايي براي خود پيدا كند ، از خصلتهاي آثار اوست .

معما و تيرگي محصول نامبهم روش كافكا نيست ، بلكه اغلب در ذات موضوعي كه توصيف مي شود ، نهفته است . مثلا درباره قانون ، لذت ، وحشت ، مرگ و ... كافكا با استفاده از معما و راز ، امر نويسندگي را از جبرگرايي جامعه شناختي يا روان شناختي ، كه مي كوشند نويسندگي را با اوضاع مادي يا زندگي نويسنده توضيح دهند ، رها ساخت .

بعد از كافكا ادبيات و نويسندگي ، محصول اوضاع نيست ، بلكه در عين حال سازنده اين اوضاع هم هست. شخصيت هاي كافكا ، رها از خاستگاه مي باشند ، تبعيدي اند و مي توانند تمام مرزها اعم از اخلاقي ، قانوني ، فرهنگي و رواني را زير پا بگذارند .

خاستگاه قانون ، خاستگاه تغيير ، جنسيت ، علت در رابطه علت و معلول ، همه به صورت معماگونه اي محو يا تبخير مي شوند ، پرسش " چرا " پاسخي پيدا نمي كند . هيچ سرزميني موعود نيست . انسان با زندگي و دنياي مادي و فيزيكي سر و كار دارد و نه قلمرولاهوتي و استعلايي . بنابراين كافكا ، تمامي مرزها را سيال مي كند و نيز تمامي هويت ها را .

داستانهاي كافكا جولانگاه اضطراب ، يأس و مرگ و ايمانند ، معني واژه ها در اين داستانها قطعي نيست ، يأس و دلشوره Anxiety به معادلهاي ادبي مرگ در درون زندگي بدل مي شوند .

دنياي كافكا اگرچه به هيچ واقعيت شناخته شده اي شبيه نيست ، اما امكان نهايي و واقعيت نيافته دنياي بشري را بيان مي كند ، امكاني را كه در پس جهان واقعي ما نمايان است و آينده ما را پيشاپيش اعلام مي كند .