جستجو براي:  در 
صفحه کلید فارسی
پ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Back Space
ض ص ث ق ف غ ع ه خ ح ج چ
ش س ي ب ل ا ت ن م ك گ
ظ ط ز ر ذ د ء و . , ژ
       جستجوی پیشرفته کتاب
  07/02/1403
نویسندگان   ناشران   بانک کتاب   فروشگاه
 
 
مدیریت مقالات > مقالات عمومي

احترام مرد، تكريم زن

گروه: مقالات عمومي
نویسنده: مرتضى قديرى

خانواده و اركان آن از نظر شيخ الرئيس بوعلى سينا

بتازگى خبرى در مورد نصب تنديس هاى فردوسى و ابن سينا در ساختمان يونسكو در پاريس منتشر شد كه در ارزيابى مناسبت و اهميت آن مى توان به نكته اى مهم و قابل توجه اشاره كرد. اين نكته كه چون نام ابوعلى سينا، اين بزرگ فرزانه ايران زمين از ذهن و انديشه بگذرد، بى گمان نخست نبوغ او را در طب مدنظر قرار مى دهيم، پس از آن هر عرصه ديگر از جمله فلسفه، حكمت و الهيات و كدام حيطه انديشه است كه او در آن گام ننهاده و سخنى بديع و حكمت آموز نگفته است؟

با اين حال ، يكى از حيطه هاى انديشه او كه كمتر كسان به آن پى برده اند، شناخت فلسفه وجودى و اهميت خانواده است و آراى فلسفى ابوعلى سينا در اين مقوله چنان جالب، پندآموز و حكيمانه است كه سبب شگفتى مى شود. از اين رو، جا دارد از اين نظرات بنيادى در تبيين و تدوين مقالات مربوط به سلامت خانواده و نقش آن در سلامت و اعتلاى جامعه بهره گرفته شود.

نكته اى اساسى كه در نخستين نگاه به چشم مى آيد اين است كه جانمايه گفته ها و يافته هاى شيخ الرئيس در باب خانواده، رهنمودها و احكام روشنگر، تعالى بخش و انسان ساز اسلام است.

بنيان هاى پديدآورنده خانواده خود گوياى ارزش معنوى و قداست آن است زيرا قرآن مجيد خانواده را نهادى مقدس و مبتنى بر چند ركن معنوى مى داند كه عبارتند از : آرامش و سكون، عشق و دوستى ، مهربانى و شفقت و هميارى كه انس و الفت نيز در بطن آن است.

* عشق ، بنيان خانواده

چون نيك بنگريم و بينديشيم، به روشنى درمى يابيم كه عشق نه تنها ركنى از اركان خانواده است ، بلكه در قوام و بقا و تعادل بنيان هاى ديگر نقش بى همتا دارد تا جايى كه شايد بتوان گفت، عشق روح خانواده است يا اين كه خانواده به راستى خانه عشق و آشيان عشق است. انديشمندان در اثبات سخن به آيه «خلق لكم من انفسكم ازواجاً لستكنوا اليها و جعل بينكم مودة و رحمة» (قرآن مجيد ۳۰‎/۲۱) و نيز «هوالذى خلقكم من نفس واحدة و جعل منها زوجها ليسكُن اليها» (قرآن مجيد ‎/۱۸۹ ۷) استناد مى كنند و معتقدند: اساس روابط اجتماع درون خانواده كه همانا دوستى، تفاهم متقابل و هميارى است، با ملات عشق به هم پيوسته و آميخته است.
از اين ديدگاه، اشاره به نفس واحده در آيه كريمه ديگر گوياى اين حقيقت است كه نهاد خانواده ظرف رويش روح و جان، رستگارى و بالندگى زن و مرد تا رسيدن به اوج بالندگى (كمال انسانى) است؛ يعنى، نه مرد به تنهايى كامل است و مى تواند به كمال برسد، نه زن. مگر با همگرايى و بودن و زيستن در محدوده خاص مقررات و دستورالعمل هايى كه نهاد خانواده نام دارد. نهادى كه سرآغاز راه رفتن به سوى كمال است.

انسانيت وقتى در عرصه معنويت استقرار مى يابد كه انسان ها با هم باشند و بتوانند به درستى (آن گونه كه خداوند مقرر فرموده است) با هم زندگى كنند.
هدف زندگى، فرجام حيات و رستگارى يا گمراهى هر انسان در وجود «انسان هاى ديگر» است. تعامل و همزيستى انسان هاست كه همه مقوله هاى مطرح و قابل فهم در عرصه حيات و زندگى او را معنا مى بخشد. خوبى و بدى، خوشبختى يا بدبختى، آرامش و تلخكامى، فقط در تعامل و اصطكاك روابط انسان ها معنا مى يابد. پس انسان اجتماعى است و غير از زيستن در اجتماع راه چاره اى ندارد.

نخستين اجتماعى كه آدمى در آن بار مى آيد تا زيستن در جامعه بشرى و هميارى و همزيستى با انسان هاى ديگر را به اقتضاى فطرت بشرى فراگيرد، خانواده است. يعنى نخستين هسته پيدايش اجتماع، چون جامعه بشرى را به پيكرى واحد تشبيه كنيم، خانواده را مى توانيم نخستين سلول پديدآورنده آن بدانيم.

به اعتبار اين فلسفه وجودى، انديشمندان مى گويند: خانواده هم مكتب شايسته پرورش انسان و اجتماعى شدن اوست، هم پناهگاه و مأمن او تا سختى هاى زيستن در اجتماع بشرى و مراوده و معاشرت و ارتباط با انسان هاى ديگر را با دستيابى به ابزارها و امكانات لازم كه در نهاد خانواده است و ديگر اعضاى خانواده در دسترس او مى گذارند، تاب آورد. با اين همبستگى اخلاقى و حقوقى، احساس وظيفه بيش از خواست و نياز جنسى در روابط زن و مرد اهميت مى يابد و با اين انگيزه است كه زن و مرد مى توانند عشق را با اخلاق درآميزند تا محيط مساعدى براى رشد جسمانى واعتلاى معنوى و اخلاقى فرزندشان فراهم آيد.

ماهيت خانواده به گونه اى است كه احساس و عاطفه در آن حرف اول را مى زند و چنان كه يك صاحب نظر مى گويد: «طبع خانواده با حقوق و احكام آمرانه چندان سازگار نيست» و قانون در ايجاد نظم خانوادگى تأثير اندك دارد؛ حال آن كه درهاى خانواده هميشه به روى ارزش هاى دينى و اخلاقى گشوده است. چون گلزارى كه تشنه نور و پرتو آفتاب است، نه تنها از آن رمق و جان مى گيرد كه حيات و دوام و بقايش بسته به تابش نور است.

دكتر سيد مصطفى محقق داماد، در تحليل ژرفكاوانه اش، موضوعى جالب را مطرح كرده است:
بيشتر واژه هاى به كار رفته در مورد نهادهاى حقوقى در روابط اعضاى خانواده به گونه اى است كه واژه ويژگى اخلاقى و عاطفى دارد، چنانكه واژه صداق مفهوم صدق و صفات را دربردارد يا اين كه «نحله» مفهوم اخلاقى هديه دادن به همسر را برمى تابد.

وى در «حقوق خانواده» با اشاره به اين كه عقد نكاح در اسلام صرفاً يك قرارداد حقوقى نيست، بلكه پيمانى عاطفى، اخلاقى و حقوقى است، آورده است:
حكماى باستان به نقش اصلى و محورى عاطفه و اخلاق در تنظيم كانون خانواده توجه كرده اند، رخنه دولت را به اين سراى مردمى زيانبار و خطرناك دانسته اند و در بخش بندى حكمت عملى، تدبير منزل را از سياست مدن جدا كرده اند تا مرز قاطع و طبيعى ميان دولت و خانواده نمايان شود.

به گفته محقق، دراين جداسازى، حق با حكماست، زيرا تجربه نشان داده است كه دولت ها، بخصوص دولت هاى سكولار، هرگاه خواسته اند به استناد قوانين خودساخته، خود را به خانواده تحميل كنند، به آن آسيب زده اند. ناگزير، به ويرانى كمربسته اند تا مانع خودكامگى و قدرت نمايى شان را ازميان بردارند يا اين كه به ساختن چارچوب بيرونى آن بسنده كرده اند تا مشكل دلخواه را به آرامى مستقر سازند.
اما قوانين برگرفته از اديان الهى كه مبتنى بر اصول و مبانى اخلاقى است، به گونه ديگرى است.

حكيم، شيخ الرئيس ابوعلى سينا، در رساله اى به منظور تشريح جايگاه و اهميت خانواده و اركان آن [تدابير المنازل يا السياسات الاهليه (يك بار هم با عنوان «فى السياسه المنزليه» چاپ شده است)] و چگونگى روابط ميان زن و شوهر و همچنين پدر و مادر و فرزندان، تصويرى روشن از خانواده مطلوب براى تربيت فرزندان شايسته كه اساس پديدآمدن جامعه صالح است، ترسيم كرده است.

ابن سينا در تبيين هدف هاى خانواده مطلوب مبتنى بر موازين اخلاقى و عاطفى دين محور، بر ۳ انگيزه اقتصادى، اجتماعى و همچنين محبت و آرامش تأكيد كرده است.
نظر او در توجيه نخستين انگيزه حاكى است:
«انسان براى حفظ دارايى خويش و نگهدارى آن براى زمان نيازمندى، به مسكن و بيت نياز دارد و اين همسر است كه مى تواند در اين امر شريك و همراه مناسبى براى او باشد.» به گفته ابن سينا، زن شايسته شريك مرد، نگهبان مال او، جانشين او در خانه و امين او در تربيت فرزندان است.»

ابن سينا در «الشفاء الهيات» ازدواج را «برترين ركن مدينه» توصيف كرده و در تبيين انگيزه اجتماعى تشكيل خانواده گفته است: «فرزندى نياز است تا هنگام ناتوانى و به وقت پيرى، ياور پدر و مادر باشد و نسل ايشان را تداوم بخشد و ياد ايشان را پس از مرگ زنده بدارد.»

به گفته ابن سينا، سكون و آرامش درونى هم در سايه ازدواج و گزينش همسر پديد مى آيد و اين نكته، چنانكه دكتر مصطفى محقق داماد مى گويد، به روشنى مبين تأثيرپذيرى ابن سينا از قرآن است.

نكاتى كه در امر ازدواج بايد رعايت شود، به نظر ابن سينا، به اين شرح است:

قانونى شدن :
نخستين امرى كه بايد از سوى قانونگذار به صورت قانون و سنت درآيد، ازدواج است و با مشروع شناخته شدن ازدواج، هرگونه ارتباط جنسى خارج از محدوده ازدواج، نامشروع شناخته خواهدشد.
تشويق و تحريض:
مديران امور مدينه بايد مردم را به ازدواج تشويق و دعوت كنند.
علنى بودن:
ازدواج بايد آشكار و علنى باشد، زيرا اين امر از بروز ترديد در نسبت و نيز اختلال درانتقال ميراث اشخاص پيشگيرى مى كند.
به گفته محقق داماد، اين نكته در نصوص نبوى نيز آمده است: «اعلنوا النكاح ولو بالدف» يعنى، نكاح و ازدواج را حتى با نواختن دف، آشكار سازيد.
ازدواج، پيمان محكم و استوار:
ازدواج بايد پيوندى هميشگى و مستحكم باشد و در معرض تزلزل و بى ثباتى قرارنگيرد؛ چنانكه قرآن مجيد نكاح را ميثاق غليظ توصيف كرده است (حقوق خانواده- ص۱۷۰).

ضرورت رشد عقلانى و جسمانى:
ابن سينا سن معينى براى ازدواج توصيه نكرده، بلكه گفته است: زمان مناسب وقتى است كه فرد به بلوغ جسمى و رشد عقلى براى اداره زن و فرزند برسد و ازنظر اقتصادى، شغل و درآمد لازم را براى معاش خانواده داشته باشد.
تأكيد بر زندگى مستقل :
ابن سينا توصيه كرده است كه وقتى فرزند با شغل خويش درآمدى به دست آورد، تدبير آن است كه ازدواج كند و از خانواده اش جدا شود.
شيخ الرئيس ابوعلى سينا براى تدبير خانواده اصولى دارد كه دكتر محقق داماد در پژوهش هاى خود آنها را تبيين كرده است.
احترام مرد :
ابن سينا با استناد به آيه «الرجال قوامون على النساء» (قرآن مجيد، ۴‎/۳۴) گفته است: در روابط زوجين، رياست خانواده با شوهر است. زيرا اگر شوهر تحت سيطره و اطاعت زن قرار گيرد، خانواده به سبب احساسى بودن زن و پيروى از هوى و هوس، به تباهى و فساد كشيده خواهدشد.
لذا به نظر او، هيبت مرد لازم است و مقصود از هيبت آن است كه مرد در برابر همسر و فرزندان از احترام لازم برخوردار باشد و هيچ كس او را كوچك نشمارد.
به گفته ابن سينا، مرد براى داشتن هيبت، بايد احترام خود را درخانه با مراعات و مروت حفظ كند، به وعده هاى خود پايبند باشد و از وعده هاى تحقق نيافتنى بپرهيزد.
تكريم همسر:
به نظر ابوعلى سينا، شوهر بايد همسر خود را تكريم نمايد و اگر بخواهد زن را به حسن رفتار و رعايت حرمت خويش وادارد، راهى جز اين ندارد و با تهديد و اجبار نمى تواند به اين هدف دست يابد. زيرا وقتى زن كرامت خود را ببيند، در حفظ و تداوم آن مى كوشد و از زوال آن مى ترسد.

ابن سينا در تبيين آنچه سبب تكريم زن مى شود نيز ۳ نكته مهم را به اين شرح مورد توجه قرارداده است:
دادن زينت نيكو به همسر
به گفته ابن سينا، با توجه به طبع زن و علاقه اش به زينت، مرد بايد باتوجه به وضع ظاهرى وى، به شخصيت زن احترام بگذارد.
حفظ حجاب زن
ابن سينا با استناد به دستور شريعت اسلامى، رعايت ستر و پوشيدگى زن از بيگانگان را از ضرورت هاى تكريم و احترام زن دانسته و بر آن تأكيد كرده است.
پرهيز از برانگيختن حسادت زن
ابن سينا، مرد را از توجه داشتن به زنى غير از همسر خود و تحسين و تمجيد او نزد همسرش برحذر داشته و گفته است اين رفتار با هيبت مرد كه ركن خانواده است، منافات دارد و سبب بروز نفرت و خصومت ميان زن و شوهر مى شود. از اين رو، سعادت خانواده و ضرورت پيروى از فضائل اخلاقى حكم مى كند كه شوهر از اين شيوه رفتار بپرهيزد.
اهميت اشتغال زن
ابن سينا در «تدابير المنازل» به مسأله اشتغال زن نيز پرداخته و گفته است: زن اگر بيكار باشد، از نظر اخلاقى به بيراهه كشيده مى شود، احساس پوچى و بيهودگى مى كند و خود را با كارهاى لغو و بيهوده مشغول مى سازد؛ از اين رو، مرد بايد همسرش را به امور مهمه مشغول سازد.
نكته مهم ديگر در نظرات ابن سينا چگونگى خروج زن از خانه است، او در اين باره گفته اسـت:
«در تربيت اسلامى، خروج زن از منزل بايد با توافق همسرش باشد و اين توافق ممكن است همراه با قرارداد ازدواج حاصل شود، در غير اين صورت، اگر شوهر خروج بى اجازه را با مصالح خانوادگى منطبق نبيند، مى تواند از آن جلوگيرى كند.»

   
راهنماي سايت
كتاب
مقالات
پيش از مرگ بايد خواند
گزارشات
جان کلام
نقد و ادبيات
تاريخ سينما
شاهنامه خوانی
داستان های کوتاه
امثال و ادبيات كهن
افسانه ها و فرهنگ توده
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837