|
درمانهاى مؤثر ADHD شامل استفاده از داروهاى محرك و تغيير رفتار مى گردد.عليرغم اثبات اثر بخشى داروهاى محرك در درمان اين اختلال، به چندين دليل رويكردهاى كاملاً داروشناختى از پيامد هاى چندان خوش بينانه اى برخوردار نيستند.از همين جا مى توان نياز به تشخيص درمانهاى روانى - اجتماعى اثر بخش را ملاحظه نمود. همين امر موجب گرديده است كه انجمن روانشناسى امريكا (APA) در طبقه بندى اش از اين مداخلات تحت عنوان (درمانهاى به لحاظ تجربى معتبر)ياد كند.مداخلات رفتارى مستلزم دستكارى عوامل محيطى پيش از بروز رفتار ناسازگار (مانند محيط ،ساختار)يا پيامد هاى اين رفتار(مانند توجه بزرگسالان ) مى باشد. با توجه به ماهيت مزمن و فراگير اين اختلال مى بايست درمانهاى رفتارى (نظير دارو) به گونه اى پيوسته و طولانى مدت در هر محيطى (منظور محيطى كه اكنون اختلال در آن وجود دارد) به كار گرفته شوند در اين جا درمانهاى روانى- اجتماعى مؤثر مرور و در يك چار چوب آسيب شناسى روانى رشدى ارائه گرديده اند. يكى از نخستين ملاحظات چارچوب آسيب شناسى روانى رشد، تناسب رشدى رفتار است.توجه به اين ،اقتضاى رشدى براى تشخيص ADHD وتعيين اهداف درمانى شايسته ،درك محرك هاى محيطى در هر دوره زمانى رشدى خاص، اساسى و مهم است، مثلاً در مراحل خاصى از رشد بسيارى از خصوصيات رفتارى ADHD(نظير اشكال در حفظ توجه،سطوح بالاى فعاليت)بهنجار هستند و بر اساس انتظارات محيطى در يك مرحله رشدى خاص ممكن است يا بالعكس آسيب رسان محسوب نشوند.بنابراين پيش از تشخيص لازم است از رفتار كودك را با هنجارهاى رشدى مقايسه و اختلال عملكرد را در چندين حوزه مورد ارزيابى قرار دهيم.همچنين بايد اهداف درمانى شايسته مبتنى بر عملكرد بهنجار سنى باشند. به لحاظ رشدى درمانها مى بايست حساس بوده يعنى مستلزم توجه، دقت به سطح رشد شناختى ،نيازها و چالشهاى كودك باشند .در اين خصوص درمانهاى رفتارى براى كودكان سنين پايين بايد شامل پيامدهاى ملموس،معمول بوده و بلافاصله پس از رفتار ارائه شوند به طورى كه كودك به درك ارتباط بين رفتار خويش و پيامد آن نايل گردد. به همين ترتيب درمانهاى نوجوانان نيز بايد به امورى چون نياز به استقلال توجه داشته باشند(مثل درگير ساختن كامل آنها در مسير درمان).در تمام گروههاى سنى پيامد هايى بايد انتخاب شوند كه براى آن مرحله خاص رشدى به معنى داروى برانگيزاننده باشند.مثلاً ممكن است براى نوجوانان وقفه تنبيه نامناسبى باشد حال آنكه گرفتن امتيازات، منع فعاليت هايى چون صحبت با تلفن ،رفتن به مراكز تفريحى با دوستان،عدم دسترسى به ماشين تنبيه بسيار مؤثرترى محسوب گردد.بدين ترتيب درمانها مى بايست با استفاده از راهكارهاى رفتارى به لحاظ رشدى حساس به انتقالهاى رشدى تغيير يابند تا در اين صورت منعكس كننده رفتارهايى باشند كه بسيار آسيب رسان هستند (نظير ناتوانى در سازمان دهى براى انتقال به مدارس متوسطه) در نهايت ديدگاه آسيب شناسى رشدى بر اين نكته تأكيد مى ورزند كه كودكان در چندين بافت مهم يعنى خانه و مدرسه قرار دارند. اين بافت ها در بردارنده چندين عامل خطرآفرين يا حفاظتى مى باشند كه بايد اين عوامل جهت ارتقاء پيامد هاى رشدى مورد پرورش يا تغيير قرار گيرند.طبق تعريف نشانگان ADHD و آسيب هاى مربوط به آن بايد حداقل در دو حيطه وجود داشته باشد.بنابراين براى دستيابى به حداكثر سودمندى درمانها در هر حيطه بايد اجرا شوند به علاوه درمانهاى روانشناختى مؤثر در ADHD به والدين و معلمان به عنوان عواملى مى نگرند كه بوسيله آنها مستقيماً به كودك ارائه مى شود. بررسى ادبيات پژوهشى حاكى از آن است كه رفتار هاى كودكان مبتلا بهADHD براى والدين و نيز احتمالاًبراى معلمان استرس آور است. علاوه بر اين بسيارى از والدين كودكان ADHD خود ، آسيب شناسى روانى را تجربه مى كنند كه البته اين امر با پاسخ زير بهينه به درمانهاى ADHD مرتبط است.بنابراين درمانهاى جامع بر ارزيابى كامل نقاط قوت وضعف محيط كودك (همچون خانواده، گروه همسالان،موقعيت كلاسى )به اين صورت است كه درمانها مى توانند كودك، والدين و عوامل مؤثر در بروز رفتار مشكل آفرين را مورد هدف خود قرار دهند.اكنون به بحث خود در خصوص درمانهاى مؤثر براى كودكان ADHDبرخواهيم گشت.مطلب را با بحث در مورد سودمندى و محدوديتهاى مداخلات دارو شناختى و توجيه نياز به درمانهاى روانشناختى آغاز مى كنيم سپس به مرور ادبيات پژوهشى در زمينه اثر بخشى درمانهاى روانى اجتماعى مى پردازيم. * داروهاى محرك استفاده گسترده و مدارك بسيارى در مورد سودمندى داروهاى محرك وجود دارد.اين گونه ارزيابى شده است كه حداقل ۸۵ درصد كودكان با تشخيص ADHD بوسيله داروهاى محرك درمان شده اند.در تعدادى از بررسيها بويژه سنجش نشانگان ADHD براى اكثريت كودكان (منظور كودكانى كه اين داروها برايشان تجويز شده است) اثرات مفيد و عمده داروهاى محرك آشكار گرديده است. مثلاً ثابت شده است كه محركها سبب كاهش حواس پرتى در كلاس و افزايش رفتار مربوط به تكليف، قبولى و بازدهى تحصيلى مى شوند. به علاوه مشخص شده كه اين داروها موجب كاهش رفتارهاى اجتماعى منفى نظير پرخاشگرى، تعاملات ناشايست با همسالان، تعاملات منفى والد- كودك مى شوند. با اين حال چندين محدوديت مهم در رويكرد منحصراً داروشناختى به درمان ADHD وجود دارد.كه شامل موارد زير مى شوند :اثرات محدود داروهاى محرك بر مشكلاتى چون پيشرفت تحصيلى و روابط با همسالان، اين حقيقت كه بيش از ۳۰ درصد كودكان پاسخ مؤثر روشن به محركها نمى دهند. عدم پيوستگى درمان به دليل اثرات جانبى داروها چون بيخوابى، بازدارى اشتها، اثرات جانبى طولانى مدت بالقوه معكوس در دريافت محركها، نداشتن پيش آگهى در خصوص پرهيز غذايى، دارويى و كمى اثرات حمايت كننده از اثرات مفيد و طولانى مدت درمان دارويى بر حوزه هاى اختلال . سرانجام ادبيات پژوهشى حاكى از اين هستند كه ADHD با گروهى از مشكلات خانوادگى مرتبط مى باشد و غير محتمل است كه داروهاى محرك جهت درمان نياز هاى چند گانه سلامت روانى و آسيب هاى فراگير متداول در اين خانواده ها كافى باشد. به علاوه ما اخيراً دريافته ايم كه مقدار محرك براى كودكان ADHD منجر به بهبود در عملكرد و خلق والدين نمى گردد.در نهايت نتايج مربوط به بررسى درمان چند الگويى كودكان ADHD پيشنهاد مى كنند كه به رغم مؤثر بودن داروها در كا هش نشانگان ADHD تنها درمانهاى تركيبى رفتارى - داروشناختى منجر به مهارتهاى اجتماعى و روابط والد - كودك پيشرفته (از جمله كاهش سبك والدين ناملايم و نامؤثر) مى گردد.
|
