سرم را بشكن ، نرخم را نشكن
گروه: ضرب المثل

عبارت بالا از امثله سائره است كه بيشتر ورد زبان كسبه بازار و صاحبان دكانهاي بقالي در برخورد با مشترياني است كه زياد چانه مي زنند تا فروشنده مبلغي از نرخ جنس بكاهد ولي فروشنده با عبارت مثلي بالا به مشتري پاسخ گويد. نرخ شكستن نقطه مقابل نرخ بالا كردن و به معني كم كردن قيمت است كه فروشنده حاضر است سرش را بشكند ولي نرخ كالايش نشكند و پايين نيايد.

مثل بالا در مورد ديگر هم به كار مي رود و آن موقعي است كه كسي در عقيده و نيتي كه دارد مقام و ثابت قدم باشد و ديگران بخواهند وي را از آن عقيده و نيت كه گاهي با مصالح و منافعشان تضاد و تباين پيدا مي كند باز دارند كه در اين صورت براي اثبات عقيده و نيتش به ضرب المثل بالا متبادر مي شود.

خشايار ( خشايارشا) و يا به قولي گزرسس فرزند داريوش بزرگ از آتس سا دختر كوروش كبير و سومين پادشاه سلسله هخامنشي پس از آنكه شورش مصريان و بابليان را فرو نشانيد بر طبق وصيت پدرش تصميم گرفت به يونان حمله كند و شكست دشت ماراتن را كه در زمان داريوش بزرگ رخ داده است جبران نمايد. خشايارشا تا چهار سال بعد از تسخير ثانوي مصر به تداركات و تجهزات جنگي پرداخت و در سال پنجم تهيه حركت خود را ديده است.

نيروي زميني وقتي كه به كنار بغازداردانل رسيد به فرمان خشاريار شا دو پل به طول 1150 ذرع از اتصال كشتيها به يكديگر ساخته بودند- يكي را فنيقي ها از طنابهايي كه از كتان سفيد بافته شده و ديگري را مصري ها از ريسمانهايي از كاغذ حصيري ساختند. ولي پس از آنكه پلها ساخته شد باد شديدي بر خاست و امواج كوه پيكر دريا چند كشتي آن پل را به يكديگر كوبيده پلها را خراب كرد.

معماران ديگر مامور ساختن پل شدند و سيصد و شصت كشتي پنجاه پارويي و تعداد كافي كشتيهاي عظيم ديگر به نام تري رم را به سمت درياي سياه و 314 كشتي از همين نوع كشتيها را به سمت بغاز داردانل با طنابهاي ضخيم چهار لا به هم اتصال داده دو پل محكم ساخته و قشون و بارو بنه را مدت هفت شبانه روز از روي آن عبور دادند. آخرين نفر خشايارشا بود كه با تشريفات كامل از پل گذشت و قدم در خاك يونان گذاشت.

آن گاه سفيراني به تمام مناطق يونان فرستاد و پيشنهاد تسليم و اطاعت كرد ولي به آتن و اسپارت سفيراني نفرستاده بود زيرا سفراي داريوش كبير را آتني ها به گودالي موسوم به باراتر و اسپارتي ها به چاهي انداخته گفته بودند:« در آنجا براي شاه خاك خواهيد يافت و هم آب» سپس خشايارشا در سر راه خود هر مقاومتي ديد سر كوب كرده پيش رفت تا به معبر و تنگه تر موپيل رسيد.

يونانيها اين تنگه را كه باريكترين معبر براي عبور قشون بود و فقط يك ارابه مي توانست از آن عبور كند براي پايداري مناسب دانستند و همين طور هم بود ولي سپاه ايران بر اثر راهنمايي يك نفر يوناني به نام افي يالت از يك راه بسيار تنگ و باريك ديگر در تاريكي شب و با روشنايي چراغ پيش رفته طليعه صبح به قله كوه رسيدند و از آنجا سرازير شده يوناني ها را غافلگير كردند.

در جنگ تر موپيل به گفته هرودوت بيست هزار ايراني و هشت هزار يوناني من جمله لئونيداش سردار معروف اسپارتي كشته شدند و از آن پس سپاهيان ايران بلامانع پيش رفته تا به شهر آتن رسيدند و به انتقام آتش زدن شهر سارد و معبد و جنگل مقدسش، آن شهر خالي از سكنه و ارگ آن را كه جز معدودي فقير و بيچاره در آن ساكن نبوده اند به حكم و فرمان خشايارشا آتش زدند. اما نيروي دريايي ايران كه از سه هزار فروند كشتي جنگي بزرگ و كوچك تشكيل شده بود در ميان جزاير بي شمار درياي اژه پيش مي رفت و به سواحل يونان نزديك مي گرديد. يوناني ها كه در دريانوردي مهارت كامل داشتند تصميم گرفتند نيروي دريايي ايران را با آنكه از لحاظ كم و كيف بر نيروي دريايي آنها برتري داشت به هر طريقي كه ممكن باشد از پاي در آوردند و شكست نيروي زميني خويش جبران كنند. به اين منظور و براي تعيين محل جنگ و تاكتيك جنگي كنفرانسي با حضور اوري بياد رييس بحريه و تميستو كل سردار آتني و آدي مانت سردار كورنتي و ساير فرماندهان معروف دريايي يونان تشكيل داده به بحث و مشاوره پرداخته اند

تميستو كل در اين جلسه مشاوره قبل از اينكه اوري بياد رييس بحريه سخني بگويد شروع به حرف زدن كرد تا عقيده خود را بقبولاند. در اين موقع آدي مانت سردار كورنتي اعتراض كرده گفت:« تميستوكل، در مسابقه ها شخصي را كه قبل از موقع بر مي خيزد، مي زنند!» تميستو كل جواب داد :« صحيح است ولي كسي كه عقب مي ماند جايزه نمي گيرد!» آن گاه روي به اوري بياد كرد و گفت:« اگر در دريا باز جنگ كني براي كشتيهاي ما كه از حيث عده كمتر از كشتي هاي دشمن و از حيث وزن سنگينتر است خطرناك خواهد بود ولي در جاي تنگ ما قويتر خواهيم بود و به كشتيهاي ايران به علت تنگي جا و مكان مجال تحرك و تردد نخواهيم داد، گوش كن ، دلايل مرا بسنج و كشتي ها را از خليج سالا مين خارج نكن كه خليج سالامين به طور قطع و يقين بهترين و مناسبترين محل براي جنگ دريايي و برتري بحريه يونان بر ايران خواهد بود...»

آدي مانت سردار كورنتي بار ديگر در مقام اعتراض بر آمده گفت:« شخصي كه وطن ندارد بايد سكوت كند.» و مقصودش اين بود كه زادگاه تو يعني شهر آتن به دست پارسي ها افتاده و تو بي وطن هستي و براي نجات شهر خود مي خواهي ما را به كشتن دهي و هلاك كني. چيزي نمانده بود كه اوري بياد تحت تاثير سخنان آدي مانت و ساير فرماندهان قرار گيرد و از تمركز نيروي دريايي يونان در خليج سالامين انصراف حاصل كند كه تميستو كل سردار هوشيار آتني رو به اوري بياد كرده فرياد زد:« در خليج سالامين مي ماني و خود را مردي شجاع خواهي شناساند ، يا مي روي و يونان را به ا سارت سوق مي دهي؟» گفتار اخير و كوبنده تميستو كل به قدري رييس بحريه يونان را عصباني كرده بود كه عصاي فرماندهي را بلند كرد تا بر فرق تميستو كل بكوبد اما تميستو كل كه به طرح و نقشه خود اطمينان كامل داشت با نهايت خونسردي سرش را خم كرد و گفت:« سرم را بشكن و حرفم را نشكن.» اين گفته و ژست مدبرانه تميستو كل موجب گرديد كه به فرماندهي كشتيهاي يوناني در خليج سالامين منصوب گرديد و تلفات سنگيني بر نيروي دريايي ايران وارد آورده بحريه يونان را همانطوري كه پيش بيني كرده بود به موفقيت و پيروزي رسانيده است.

باري، عبارت سرم را بشكن و حرفم را نشكن بر اثر مرور زمان تحريف و تصريفي در آن به عمل آمده به صورت: « سرم را بشكن نرخم را نشكن» ضرب المثل گرديده، بالمناسبه مورد استناد و تمثيل قرار مي گيرد.