|
مروري بر كتاب
احزاب به طور کلی به دو دسته عام و خاص تقسیم می شوند. اجتماعی بودن انسان و ضرورت اجتماعی مقوله کسب و تقسیم قدرت از همان آغاز دوران زندگی اولیه انسان ها در قالب عام خود همانند دسته، گروه، باند، جناح، قبیله و غیره ظهور کرد. ولی با گذشت زمان و روند تکامل اجتماعی حاکمیت و حکومت و ارتباط جوامع و مردم با پدیده حکومت در عصر حاکمیت ملی پس از رنسانس در اروپا و ضرورت مشارکت مردمی، احزاب خاص را به عنوان یک واقعیت اجتماعی جهت حضور مردم در صحنه قدرت الزامی کرد. برای اولین بار در دوران مشروطه فعالیت سیاسی احزاب خاص در ایران آغاز شد و دوران پرفراز و نشیبی را طی کرد. گرچه این امر تا حدودی ناموفق بوده، ولی در دوران حیات سیاسی ایران از مشروطه به این طرف، احزاب قوی همانند دموکرات عامیون و اعتدالیون زمان مشروطه، حزب اصلا ح طلبان و تجدد در اوایل حکومت رضاشاه، حزب توده، حزب ایران و حزب زحمتکشان در دوران ملی شدن صنعت نفت و ... بر تحولات سیاسی ایران اثرگذار بوده اند. حزب در سیاست سازمانی سیاسی است که به دنبال تأثیرگذاری در حکومت است، این تأثیرگذاری معمولاً از طریق نامزد کردن کسانی با دیدگاه هایی همسو با حزب برای کسب مسئولیت ها و مناصب سیاسی صورت می پذیرد. [1]احزاب در فعالیت هایی نظیر کارزارهای انتخاباتی، پژوهش های آموزشی و یا اعتراض های سیاسی مشارکت می جویند. احزاب معمولاً به دنبال به کار بستن ایدئولوژی خاص یا دیدگاهی مشخص هستند که با اهدافی معین در ساختار و برنامه هایشان ذکر شده است و باعث پدیدآیی افرادی با اهداف یکسان حول محور حزب می شود. افرادی که چه به صورت داوطلبانه و چه به صورت استخدامی برای تأسیس و کمک در انجام کارهای حزب گرد هم می آیند به عنوان سازمان دهندگان حزب شناخته می شوند، همچنین ممکن است بنا به کارهایی که در حزب انجام می دهند به عنوان فعال حزب یا کارمند حزب نیز در نظر گرفته شوند. یک حزب سیاسی نوعاً توسط رهبر حزب (قدرتمندترین فرد حزب که با سخنگویی برای حزب از آن نمایندگی می کند)، دبیر حزب (کسی که کارهای روزانه را تنظیم و اسناد ملاقات های حزب را ثبت می کند)، دبیر مالی حزب (کسی که مسئول امور مالی و جمع آوری حق عضویت اعضای حزب است) و رئیس حزب (کسی که راهبردهای حزب را برای استخدام و آموزش اعضاء تنظیم می کند و ملاقات های حزب را برنامه ریزی می نماید) اداره می شود. بیشتر مناصبی که در بالا ذکر شدند، عضو هیئت اجرایی حزب نیز محسوب می شوند، هیئتی که وظیفه اداره سازمان را بر عهده دارد و سیاست های کل حزب را در سطح ملی تنظیم و تدوین می کند. عموماً، در بازه های زمانی مشخص، گردهمایی های حزب برگزار می شوند تا دبیران حزب در آنها انتخاب شوند. هم چنین اگر تعداد کافی از اعضا چنین درخواستی داشته باشند می توان انتخاباتی برای تعیین یا تغییر رهبر حزب برگزار کرد. یکی دیگر از اهداف برگزاری همایش های حزب این است که ارزش ها و برنامه های حزب در سال آینده برای اعضا بیان و مشخص شوند. وقتی حزب به وسیله اعضایش در مجلس نمایندگان، نمایندگی می شود، رهبر حزب همزمان به عنوان رهبر اعضای گروه در مجلس نیز به انجام وظایفش مبادرت می ورزد؛ بسته به حداقل کرسی های گرفته شده، احزاب عموماً به رهبر خود اجازه می دهند تا اگر اکثریت مجلس را در دست داشته باشند، ریاست مجلس نمایندگان را بر عهده بگیرد. در نظام های پارلمانی وقتی که حزب تبدیل به بزرگترین مخالف رسمی حکومت شود، معمولاً اعضای حزب به گونه ای رسمی دولت در سایه را تشکیل می دهند؛ و وقتی که حزب بتواند اکثریت کرسی ها در مجلس را در دست بگیرد، آن وقت همان تیمی که دولت در سایه را تشکیل داده بودند تبدیل به اعضای کابینه وزیران خواهند شد. اعضای حزب و رهبران آن در مجلس نمایندگان که نه جزیی از دولت و نه جزیی از مخالفین رسمی یا همان دولت در سایه هستند با نام صندلی های عقب شناخته می شوند و همیشه به دنبال کسب موقعیت و فرصتِ قرار گرفتن در کرسی های اصلی و تأثیر گذار می باشند تا بتوانند در دولت آینده سهم قابل توجهی ایفا کنند. نوع نظام انتخاباتی عاملی اساسی در تعیین نوع نظام سیاسی احزاب هر کشور است. در کشورهایی که از نظام ساده رای اکثریت استفاده می کنند، احزاب کمی در انتخابات شرکت می جویند و تعداد احزاب در این کشورها کم است (اغلب تنها دو حزب در هر حوزه انتخاباتی). در کشورهایی که نظام انتخاباتی نمایندگی به تناسب را استفاده می کنند، همان طور که در اروپا شاهد آن هستیم، یا کشورهایی که از نظام انتخاباتی درجه بندی شده بهره می جویند، مانند استرالیا یا ایرلند، معمولاً سه یا چهار حزب برنده انتخابات مجلس می شوند که هر کدام سهم قابل توجهی از کرسی ها را از آن خود کرده اند، و بنابراین احزاب شانس بیشتری برای در دست گرفتن مناصب سیاسی کشور خواهند داشت. در نظام های تک حزبی، یک حزب سیاسی قانوناً مجاز است تا تمام قدرت اجرایی و مؤثر را در دست داشته باشد. گرچه ممکن است در این نظام ها به احزاب اقلیت هم سهمی در اداره امور داده شود؛ ولی در این صورت آن ها قطعاً ملزم به این هستند که رهبری حزب اصلی را قبول کرده و مطابق با دیدگاه های وی عمل کنند. در این نظام ها ممکن است چنین حزبی فقط کسب مناصب دولتی را در نظر نداشته باشد چرا که در بعضی مواقع موقعیت ها و مناصبی که در داخل خود حزب هستند اهمیت بسیار بیشتری از مناصب دولتی دارند. کره شمالی و چین مثال هایی از این دست هستند، مثال های دیگر این چنینی را می توان در دولت های فاشیست یافت، دولت های نظیر آلمان نازی در سال های بین ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۵. نظام های تک حزبی معمولاً با دیکتاتوری و استبداد همراه و ملازم هستند. نظام های چند حزبی نظام هایی هستند که در آن ها بیش از دو حزب وجود دارد و احزاب متعددی برای به دست گرفتن پست های دولتی در رقابت هستند. استرالیا، کانادا، جمهوری خلق بنگلادش، پاکستان، هند، ایرلند، بریتانیا و نروژ مثال هایی از کشورهایی هستند که دارای دو حزب قدرتمند به علاوه�" دیگر احزاب کوچک تر هستند که هر یک سهمی در اداره دولت دارند. احزاب کوچک تر یا احزاب ثالث باعث متعادل نگاه داشتن قدرت در نظام پارلمانی هستند و بنابراین همیشه ممکن است برای تشکیل دولت ائتلافی دعوت شوند که به همراه حزب بزرگ تر در ساختن دولت سهیم باشند، یا ممکن است مستقل از احزاب بزرگ تر دست به فعالیت و رقابت بزنند. چیزی که بیش از هر چیزی در نظام های چند حزبی مطرح است این است وقتی سه یا تعداد بیشتری حزب در کشور وجود داشته باشد هیچ تک حزبی نمی تواند به تنهایی کل قدرت را در دست بگیرد و احزاب در کنار یکدیگر کار می کنند تا بتوانند دولتی ائتلافی را تشکیل دهند. این امر در سیاست های جمهوری ایرلند از دهه ۱۹۸۰ ظهور کرده است و تقریباً همیشه در آلمان صادق بوده است چه در سطح ملی و چه در سطح ایالتی. علاوه بر این از زمان تشکیل جمهوری ایسلند هیچ گاه در این کشور دولتی نبوده است که بر پایه دولت ائتلافی تشکیل نشده باشد (که معمولاً شامل ائتلاف حزب استقلال با یک حزب دیگر بوده است مثل متحدین سوسیال دموکرات). تغییرات سیاسی معمولاً با یک دولت ائتلافی آسان تر انجام می شوند تا در نظام های تک حزبی و دو حزبی.
|
