|
عبارت بالا هنگامي به كار برده مي شود كه آدمي در انجام كار دشواري تهور وجسارت را به حد نهايت رسانيده باشد. البته آن تهور و جسارتي در اينجا منظور نظر است و مي تواند مصداق ضرب المثل بالا واقع شود كه مبتني بر اجبار و اضطرار بوده عامل عمل را كارد به استخوان رسيده باشد. در اين گونه موارد اگر عواقب شوم متصوره را متذكر شوند و عامل را از اقدام به آن كار خطير باز دارند جواب به ناصح مشفق اين است كه: « بالاتر از سياهي رنگي نيست.» از سياهي منظورشكست يا مرگ است كه مي خواهد بگويد از آن ترس و بيم ندارد.
پيداست وقتي كه معلوم مي شود ممنظور از سياهي چيست طبعا ريشه تاريخي مطلب به دست خواهد آمد. ريشه عبارت مثلي بالا از دو جا مايه مي گيرد و دو عامل در به وجود آوردن آن موثر بوده است. يكي عامل فيزيكي و ديگري عامل تاريخي كه البته در علت تسميه ضر ب المثل بالا با توجه به قدمت آن عامل تاريخي منظور نظر است نه عامل فيزيكي كه كشف علمي آن قدمت چنداني ندارد. با اين وصف بي فايده نيست كه عامل فيزيكي آن هم دانسته شود.
عامل فيزيكي: به طوري كه مي دانيم نور خورشيد از مجموعه الوان مختلفه تركيب و تشكيل شده است كه چون بر جسمي بتابد هر رنگي كه از آن جسم تشعشع مي كند جسم مزبور به همان رنگ ديده مي شود چنانچه تمام رنگهاي نور خورشيداز آن متصاعد شود جسم به رنگ سفيد نمايان مي شود كه روشنترين رنگهاست، ولي اگر هيچ رنگي از آن جسم تشعشع نكند و تمام نور خورشيد را در خود نگه دارد در اين صورت جسم به رنگ سياه نمايان مي گردد . پس ملاحظه مي شود كه رنگ سياه از آن جهت كه تمام رنگها را در خود جمع دارد ما فوق تمام رنگهاست و به همين سبب است كه گفته اند: بالاتر از سياهي رنگي نيست.
عامل تاريخي: استاد سخن حكيم نظامي كه گفته اند: بالاتر از سياهي رنگي نيست. داستانسراي نامي ايران راجع به ريشه تاريخي ضرب المثل بالا در قسمت هفت پيكر از كتاب خمسه اش داد سخن داده، واقعه جالب و آموزنده از زندگاني بهرام گور ساساني را به رشته نظم كشيد كه سر انجام به اين شعر منتهي مي شود:
هفت رنگ است زير هفت او رنگ
نيست بالاتر از سياهي رنگ
|
