|
| |
|
 |
|
علل شيوع سكته مغزى ، آلزايمر، صرع و ام.اس
گروه: مقالات عمومي
نویسنده: گفتگو با دكترمريم نوروزيان متخصص بيمارى هاى
|
|
|
امروزه بيمارى هاى مغز و اعصاب (بخصوص سكته هاى مغزى، بعد از بيمارى هاى قلبى و سرطان ها سومين علت شايع مرگ و مير در كشور و يكى از مهمترين علل ناتوانى در افراد ميانسال و مسن جامعه است.
|
|
افزايش بيمارى هاى مغز و اعصاب در كشور و پيشگيرى از اين بيمارى ها ما را برآن داشت تا با دكتر «مريم نوروزيان» متخصص بيمارى هاى مغز و اعصاب، عضو هيأت علمى دانشگاه علوم پزشكى تهران و رئيس دپارتمان حافظه مركز تحقيقات علوم روانپزشكى دانشگاه تهران گفت وگو كنيم.
* در حال حاضر در كشور شاهد افزايش سكته هاى مغزى هستيم؟ علت بروز سكته چيست؟ و چگونه مى توان از وقوع سكته مغزى پيشگيرى كرد؟
- يكى از علل سكته هاى مغزى نارسايى در جريان خون مغز است كه بر اثر يك سرى عوامل ايجاد مى شود كه اين عوامل به دو دسته عمده و خطر ساز تقسيم مى شوند. اين عوامل خطر ساز عبارتند از: افزايش فشار خون، بيمارى قند، افزايش چربى خون و بيماريهاى عروق كرونر قلب و مصرف سيگار. عوامل عمده سكته هاى مغزى نيز اغلب افزايش سن، چاقى، افزايش اسيد اوريك و مصرف الكل است. بسيارى از بيمارى ها در علم طب به گونه اى هستند كه بعضى از عوامل را مى توانيم تغيير دهيم و بعضى ديگر قابل تغيير نيستند، براى مثال نمى توان جلوى افزايش سن را گرفت.
در واقع ما پزشكان سعى مى كنيم به سلامت بيماران كمك كنيم و طول عمر آنها را افزايش دهيم و در واقع مسؤوليت دانش پزشكى اين است، اما بعضى از بيمارى ها ناشى از افزايش سن هستند مانند بيمارى هاى عروقى مغز يا بيمارى هاى عروقى قلب يا آلزايمر كه ما نمى توانيم جلوى اين بيمارى ها را بگيريم، مگر اينكه روزى بشر بتواند فرآيند پيرى را دستكارى كند و جلوى پيرشدن سلول ها را بگيرد. مسأله ديگر در بروز سكته هاى مغزى عوامل ژنتيكى است. كسى كه در خانواده اش سابقه سكته مغزى وجود داشته باشد احتمال ابتلاى او به اين نوع سكته ها بيشتر است و اين موضوع هم نيازمند پيشرفت علم ژنتيك است، ولى اگر بتوانيم عواملى را كنترل كنيم كه قابل تغيير هستند گام بزرگى در جهت پيشگيرى برداشته ايم.
براى مثال اگر بتوانيم فشار خون افراد را كنترل كنيم، احتمال سكته مغزى را كم كرده ايم يا اگر موفق شويم جلوى افزايش كلسترول را بگيريم و مردم را به مصرف غذاهاى كم چرب ترغيب كنيم از آنها بخواهيم كه ورزش كنند و از استعمال دخانيات خوددارى كنند در واقع از وقوع سكته هاى مغزى پيشگيرى كرده ايم. * آيا آمار خاصى از وقوع سكته هاى مغزى در كشور وجود دارد؟
- متأسفانه هيچ آمار خاصى در اين زمينه وجود ندارد. به طور معمول اين آمارها نياز به مطالعات اپيدميولوژيك دارد. در كشور ما پژوهش بسيار ضعيف است، اطلاعات ما در زمينه آمار بيمارى هاى مختلف بسيار كم و علت اين موضوع، هم اين است كه مطالعات اپيدميولوژيك، مطالعات هزينه برى هستند و نياز به بودجه سنگينى دارند و ما هنوز به آن حد نرسيده ايم كه مطالعات اپيدميولوژيك و آينده نگر داشته باشيم.
در مطالعات اپيدميولوژيك بايد سلامت يك سرى افراد را بررسى كنيم تا بدانيم ميزان قند و چربى چه اشخاصى بالا است آنها را براى چند سال تحت نظر بگيريم تا ببينيم چند نفر از آنها سكته مى كنند. اين مطالعات بسيار وقت گير و هزينه بر است و هنوز در كشور ما اين گونه مطالعات باب نشده است. * علت سكته هاى مغزى جوانان چيست؟
- علت سكته مغزى در جوانان در وهله اول بيمارى هاى قلبى است بخصوص در زمان هاى گذشته كه مردم به دليل عدم كنترل تب روماتيسمى و نبود پنى سيلين دچار تنگى دريچه ميترال مى شدند، اين بيمارى در بين جوان ها شايع تر بود. بيمارى هاى قلبى در جوانان باعث مى شود كه آنها دچار نامنظمى قلب شوند و «AF» كه يكى از علل عمده سكته هاى مغزى است، در آنها به وجود بيايد. به طور معمول بيمارى هاى قلبى، اولين علت سكته مغزى در جوانهاست.
زمانى كه جوانى را به علت سكته مغزى به اورژانس مى آورند مهم ترين علت آن داشتن بيمارى هاى قلبى است. مسأله ديگر وضعيت خود خون است. اين كه آيا خون تمايل به انعقاد سريع دارد يا خير؟ بيمارى هاى خونى يا مشكل در ديواره رگ ها باعث مى شود كه خون لخته شود، البته يك سرى عوامل ديگر هستند و علت سكته هاى مغزى در جوانها با افراد سالمند تفاوت هاى اساسى دارد. * آيا استرس در ايجاد سكته هاى مغزى مؤثر است؟
- استرس به تنهايى باعث سكته هاى مغزى نمى شود، ولى تجربه نشان داده است كه باعث سريع شدن روند تصلب شرائين مى شود. استرس ممكن است بيمارى هاى قلبى را تشديد كند و در دراز مدت افرادى كه استرس دارند ممكن است به سيگار روى بياورند و از سلامت جسمى بى بهره شوند. به طور كلى تحقيقات نشان داده است احتمال بروز بيمارى هاى زمينه اى در افرادى كه دچار استرس هستند بسيار زياد است. * نقش آلودگى هوا در بروز سكته هاى مغزى چيست؟
- اثرات ثابت شده اى از آلودگى هوا در بروز سكته هاى مغزى در دست نيست و مطالعات انجام شده نيز چنين چيزى را نشان نداده است. ولى نكته مهم اين است كه به طور كلى آلودگى هوا احتمال به وجود آمدن راديكال هاى آزاد را زياد مى كند. در حال حاضر علت بسيارى از بيمارى ها راديكال هاى آزاد هستند كه داخل بدن مى شوند و چون از بدن دفع نمى شوند در جدار سلو ل ها مى مانند و به سلول هاى عصبى آسيب مى رسانند. در بيمارى هايى مانند آلزايمر و پاركينسون، راديكال هاى آزاد بسيار دخالت دارند.
راديكال هاى آزاد در محيط بيرون وجود دارند و در بدن ما توليد مى شوند. بدن به طور طبيعى اين راديكال ها را جمع مى كند براى همين در حال حاضر پزشكان پيشنهاد مى كنند كه مردم از آنتى اكسيدنها و ويتأمينE بيشتر استفاده كنند، زيرا اين مواد قادرند راديكال هاى آزاد را جمع و از بدن خارج كنند. در مورد نقش آلودگى هوا در بروز سكته هاى مغزى مطالعات ثابت شده اى وجود دارد، ولى آنچه مسلم است اين كه آلودگى هوا صرفنظر از ايجاد بيمارى هاى ريوى وارد كردن مواد شيميايى ناسالم در خون، اثرات سوء زيادى را در بدن به وجود مى آورد.
|
|
|
* بيمارى فراموشى چيست، چرا به وجود مى آيد و با چه نشانه هايى همراه است؟
- بيمارى فراموشى كه در اصطلاح پزشكى به آن «رمانس» مى گويند يعنى زوال عقل. زمانى كه فرد قدرت تفكر و اعمال عالى مغز را از دست بدهد در درجه اول حافظه اش آسيب مى بيند و زمانى كه حافظه آسيب ديد به آن رمانس يافراموشى مى گويند. زمانى كه حافظه كسى آسيب مى بيند يادگيرى اش مختل مى شود. اين عامل سبب مختل شدن قضاوت اش مى شود و نمى تواند درك درستى از محيط داشته باشد. براى مثال ممكن است كسى براى تعمير تلويزيون به خانه فردى آمده و آن فرد اين موضوع را تشخيص ندهد و فكر كند كه اين شخص قصد آزار و اذيت او را دارد. اين بيمارى به طور معمول با علائم بدبينى، پرخاشگرى، بى قرارى و سوء ظن به اطرافيان همراه است. در مراحل اوليه بيمارى ممكن است شخص وسايلش را گم كند و قادر نباشد آن را پيدا كند و به اين دليل مدام به ديگران مظنون شود يا ممكن است وقتى كه از خانه بيرون مى رود گم شود و نتواند مسير خانه اش را پيدا كند و اطرافيان خود را نشناسد.
بيمارى فراموشى داراى صد ها علت است. ولى شايع ترين علت فراموشى، آلزايمر است كه اين بيمارى به علت رسوب يك ماده پروتئين به نام «آميلونيد» است كه بايد در مغز محلول شود و از بين برود. در بيمارى آلزايمر اين پروتئين محلول نمى شود و در لابه لاى سلول هاى عصبى نفوذ مى كند و جلوى قسمت هايى از مغز را كه حافظه در آن قرار دارد سد مى كند و در نتيجه شخص دچار اختلال حافظه مى شود. * در چند سال اخير بيمارى آلزايمر در كشور افزايش يافته است يا كاهش؟
- چون در مركز مراجعه بيماران آلزايمرى هستم به نظر مى رسد كه اين بيمارى افزايش يافته و علت آن نيز واضح است، زيرا طول عمر در كشور مازياد شده، اكنون متوسط سن افراد با ۵۰ سال گذشته بسيار فرق كرده است. در كشورهاى غربى گروهى هستند كه old,old خوانده مى شوند.
اين افراد كهنسال هستند نه سالمند، اين گروه را ما بيشتر در روستاها مى بينيم. با توجه به اينكه آلزايمر يك بيمارى وابسته به سن است بنابراين كشورهاى غربى با اين بيمارى بيشتر روبرو هستند بطوريكه دو اولويت مهم سازمان بهداشت جهانى در رشته مغز و اعصاب يكى بيمارى صرع و ديگرى آلزايمر است و موضوع بسيارى از پروژه هاى پزشكى است كه هر ساله بودجه عظيمى صرف آن مى شود. در كشور ما تعداد افراد سالمند بيشتر شده اند و به اين دليل بيمارى آلزايمر رو به افزايش است. * چه عواملى و يا ريسك فاكتورهايى باعث به وجود آمدن اين بيمارى مى شوند؟
- افزايش سن و عوامل ژنتيكى از علت هاى مهم اين بيمارى هستند. اگر يكى از اعضاى خانواده به اين بيمارى مبتلا باشند احتمال اين كه بقيه افراد نيز به اين بيمارى دچار شوند زياد است. از طرفى چنانچه ضرباتى هم كه به سر مى خورد شديد باشد روند بيمارى آلزايمر را تشديد مى كند، البته بيمارى تيروئيد نيز در به وجود آمدن اين بيمارى متهم است. در مورد علل اين بيمارى فرضياتى نيز وجود دارد. در مورد كسانى كه تماس زيادى با يادگيرى ندارند و بى سواد هستند احتمال آن بيشتر است و كسانى كه در دوران كودكى خيلى خوب در معرض آموزش قرار داشته اند و اندوخته هاى ذهنى زيادى دارند اين ها كمتر احتمال دارد به اين بيمارى دچار شوند. * چگونه مى توان از بيمارى آلزايمر پيشگيرى كرد؟
- در مورد مسائل ژنتيكى و كسانى كه در افراد خانواده شان آلزايمر ديده شده است بايد به اختلال حافظه در اين افراد اهميت داد. در اساس بايد به حافظه افراد سالمند اهميت داد، درست است كه هر فرد سالمندى نسبت به دوران جوانى اش همواره حافظه اش ضعيف مى شود، ولى اينگونه نيست كه اختلال حافظه جزء لاينفك پيرى باشد. ممكن است فردسالمند گاهى چيزى را فراموش يا مطلبى را تكرار كند، براى مثال، سالمندى درخانواده نسبت به ماه قبل يا ۶ ماه قبل از نظر حافظه فرق كرده و فراموشى اش در حال افزايش است و يا اينكه قبلاً به تنهايى مى توانست زندگى اش را اداره كند، ولى الآن وابسته به ديگران است، بايد اين مسأله جدى گرفته شود و حتماً به پزشك مراجعه كند.
مسأله ديگر اين است كه ما براى داشتن مغز سالم بايد بدن سالمى نيز داشته باشيم، بايد از دستور العمل هاى اتحاديه جهانى آلزايمر استفاده كنيم و براى پيشگيرى، افراد بايد مواظب فشار خون و قند خون باشند و ورزش مداوم را نيز ترك نكنند، آنها بايد تغذيه سالم داشته باشند و مواد سالم مصرف كنند، فعاليت مشخصى در زمان اوقات فراغت خود داشته باشند و سالمندان ما نبايد زندگيشان محدود به نشستن جلوى تلويزيون شود. سالمندان بايد فعاليت هاى فكرى داشته باشند، مطالعه كنند و در نهايت اين كه مسؤولان بايد از تجربيات سالمندان با سواد استفاده كنند.
البته شهردارى در حال حاضر اقدام به تأسيس مراكزى به نام جهان ديدگان كرده است كه كار فوق العاده ارزشمندى است و تسهيلاتى را نيز براى تفريح آنها فراهم آورده اند كه كار بسيار ارزشمندى است. لازم به ذكر است كه مصرف آنتى اكسيدانها و ويتأمينE و ويتأمين C و اسيد فوليك از بروز يا پيشگيرى اين بيمارى بسيار كمك كننده است. در سالمندان استفاده از دوز هاى زياد ويتأمين نيز توصيه نمى شود. * آيا بيمارى آلزايمر با توجه به اين كه وابسته به سن است قابل درمان هست يا خير؟
- به طور كلى درمان هاى پزشكى به دو دسته تقسيم مى شوند كه يكى درمان هاى ريشه كن كننده است و دسته دوم درمان هايى كه مانع آسيب رساندن عامل بيمارى به بدن مى شوند. در مورد درمان هاى دسته اول، براحتى مى توان عامل بيمارى را از بين برد. براى مثال اگر كسى دچار گلو درد چركى شود با تزريق آنتى بيوتيك اين بيمارى از بين مى رود واين درمان ريشه كن كننده در تعداد محدودى از بيمارى ها ديده مى شود. البته خوشبختانه هرچه طب بيشتر پيشرفت مى كند، درمان هاى ريشه كن كننده نيز بيشتر مى شود.
اما در مورد درمان هاى دسته دوم كه سعى مى شود عامل بيمارى كمتر به بدن آسيب برساند مانند بيمارى هاى قلبى يا سيروز كبدى و بيمارى هاى پوست كه عاملى ناشناخته دارد و نمى توان آن را ريشه كن كرد. در مورد بيمارى آلزايمر ماده اى كه مسؤول حافظه است در مغز كم مى شود البته دارو هايى وجود دارند كه سطح اين اسيد را در مغز بالا مى برند و دسته ديگر از دارو ها نيز هستند كه از آسيب به سلول هاى عصبى جلوگيرى مى كنند. اين داروها تا چند سال مى توانند سير بيمارى را كند كنند و بعد از آن متأسفانه ديگر داروها جوابگو نيستند.
همچنين يك سرى از دارو ها هستند كه براى رفع اختلالات رفتارى مانند پرخاشگرى و ناسزاگويى بسيار مؤثر اند. اين در حالى است كه دز دارويى در سالمندان بسيار مهم است و بايد بسيار دقت شود زيرا سالمندان مانند جوانان طاقت داروها را ندارند. دارويى كه بر روى يك جوان تأثير خوبى مى گذارد ممكن است در سالمند تأثيرات منفى بر جاى بگذارد.
|
|
|
* تومورهاى مغزى چند نوع هستند؟ در مورد خوش خيمى و بدخيمى آنها توضيحاتى دهيد.
- اين موضوع به نوع تومور بستگى دارد، تومور هاى مغزى داراى انواع زيادى هستند. بعضى از تومور ها در قسمت خلفى جمجمه هستند و در بچه ها بيشتر ديده مى شود. وضعيت تومور در مغز بسته به خوش خيمى يا بدخيمى نيست بلكه بايد در جايى باشد كه بتوان آن را جراحى كرد بعضى از تومور هاى خطرناك مانند «مننژيوما» كه بيشتر در خانم ها شايع است كه البته اگر در جاى مناسبى قرار داشته باشد مى توان آن را جراحى كرد. خوشبختانه تعداد تومورهاى بدخيم كم است و اين تومورها بيشتر در قسمت مخ قرار دارند. تومورها بر حسب جايى كه قرار گرفته اند علامت مى دهند.
براى مثال گاهى در جايى از مغز قرار مى گيرند كه باعث فلج شدن يك طرف بدن مى شود. زمانى نيز در جايى قرار مى گيرند كه ديد را از بين مى برد، بنا بر اين همه تومورهاى مغزى علائم يكسانى ندارند. * مشخص ترين نشانه تومور هاى مغزى چيست؟ در كودكان به چه صورتى است؟
- تومور هر قدر بزرگ تر شود فشار داخل مغز را بالا مى برد. از علائم تومورهاى مغزى مى توان به سر درد، تهوع، استفراغ اشاره كرد، البته اين علائم به دليل افزايش فشار داخل مغز است، ممكن است بيمار احساس سنگينى در يك طرف مغز هم بكند، ممكن است دو پا ضعيف شود و ديد چشم آسيب ببيند. با توجه به اين كه هر قسمت از مغز كار خاصى را انجام مى دهد، خوش خيم يا بدخيم بودن تومور بسته به جايى است كه در آن قرار گرفته است. در كودكان نيز چون تومور ها به طور معمول در قسمت خلفى مغز رشد مى كنند علائمى مانند استفراغ و سردرد خواهند داشت، در كل بايد به سردرد بچه ها توجه بيشترى كرد. * آيا تومورهاى مغزى با جراحى درمان مى شوند؟
- بسيارى از تومورها با جراحى، چه جراحى باز و چه روش هايى ديگر كه در كشور ما كمتر مرسوم شده اند، جراحى مى شوند و تومور برداشته مى شود، ولى جراحى بستگى به جاى تومور دارد. ما جراحان قابلى در كشور داريم كه براحتى مى توانند اين جراحى ها را انجام دهند. گاهى اوقات تومور در جايى واقع مى شود كه دست زدن به آن خطر زيادى را در بر دارد. به طور معمول براى اينكه تومور وسيع نشود آن را جراحى مى كنند. * در حال حاضر بيشترين علت مراجعه مردم به پزشكان مغز و اعصاب چيست؟
- بيشتر مراجعه كنندگان بيمارانى هستند كه دچار سردرد، تشنج و بيمارى صرع اند. عده اى ديگر نيز به دليل سرگيجه، ابتلا به بيمارى «ام.اس»، ضعف عضلانى و سكته هاى مغزى به پزشكان مراجعه مى كنند. * وضعيت بيمارى صرع در كشور چگونه است؟
- با توجه به اينكه در سال هاى اخير توجه به سلامت مادران و كودكان بيشتر شده است ما كمتر شاهد اين بيمارى هستيم و اين بيمارى نسبت به گذشته افزايش پيدا نكرده است. بسيارى از بيماران صرعى در حال حاضر زندگى عادى خود را دارند و صرع همانند گذشته ديگر بيمارى لاعلاج و وحشتناكى نيست. در حال حاضر تصور مردم از اين بيمارى خيلى خوب شده است مانند گذشته نيست كه دور بيمار را خط مى كشيدند و او را ديوانه يا جن زده مى خواندند.
متأسفانه هنوز هم در بعضى از خانواده ها ديده مى شود كه والدين، بيمارى فرزندانشان رامخفى مى كنند، دخترشان را در فشار روانى قرار مى دهند و به آنها اجازه تحصيل نمى دهند. اين در حالى است كه بيمارى صرع ناشى از يك اختلال الكتريكى است كه در جريان مغز به وجود مى آيد، اين بيمارى نشان دهنده جنون نيست و با دارو براحتى كنترل مى شود و بيمار مى تواند زندگى طبيعى خود را داشته باشد. * در حال حاضر شاهد افزايش بيمارى «ام.اس» در ميان مردم هستيم، علت اين بيمارى چيست؟
- شواهدى هست كه نشان مى دهد بيمارى «ام.اس» رو به افزايش است. البته آگاهى مردم نسبت به اين بيمارى بيشتر شده است و دستگاههاى «ام.آر.آى» در دسترس همه مردم قرار دارند. به طور كلى بيمارى «ام.اس» به عوامل ناشناخته اى وابسته است و شيوع اش رو به ازدياد است. متأسفانه بيشتر مبتلايان به اين بيمارى را جوان ها تشكيل مى دهند و خانم ها ۱/۷ برابر بيشتر از آقايان به اين بيمارى مبتلا مى شوند. اين بيمارى در منطقه معتدل مانند اروپا، آمريكاى شمالى و كانادا بيشتر ديده مى شود. در كشور ما شيوع اين بيمارى متوسط بوده ولى در چند سال اخير شاهد افزايش اين بيمارى هستيم. اين بيمارى بر اثر يك سرى عوامل محيطى و ويروس ها به وجود مى آيد. و بيمارى چند عاملى است.
به نظر مى رسد بيمار از نظر ژنتيكى مستعد بوده و ويروسهاى دوران كودكى وارد بدن فرد شده كه قبلاً در او نهفته بوده اند و بعدها در سنين جوانى و نوجوانى با يك استرس بيدار مى شوند و به سيستم دفاعى بدن حمله مى كنند و سيستم دفاعى به جاى اينكه دشمنان خارجى يعنى ميكروب ها را از بين ببرد خودش را آزار مى دهد. البته در به وجود آمدن اين بيمارى ويروس آبله مرغان هم متهم است، ولى هنوز اين مسأله ثابت نشده، ولى ديده شده است كه حمله افراد بعد از ابتلاى به عفونتهاى ويروسى شروع مى شود.
|
|
|
|
آی کتاب پلی است بین پدیدآورندگان
کتاب و خوانندگان آثارشان
|
پیگیری و سفارش تلفنی
88140837
|
|
